Zomaar wat dingen die gebeuren. Een museum dat alle oude verklarende kaarten bij schilderijen gaat vervangen omdat er woorden op staan die nu niet meer kunnen. Studenten in Engeland die in opstand komen omdat er iemand een gastcollege komt geven die onwelgevallig is. Schilderingen op een koets die moeten worden verwijderd omdat ze verwijzen naar een koloniaal verleden. Een standbeeld dat moet worden verwijderd omdat de man in kwestie nu fout zou zijn. Boeken die moeten worden herschreven bij een nieuwe druk. Voorbeelden van hedendaagse acties die tot doel hebben de geschiedenis te herschrijven. Die tot doel hebben de geschiedenis uit te wissen en te vervangen door een betere geschiedenis.
Politiek correcte gedrag.
Waar komt het vandaan?
Er zijn verschillende verklaringen denkbaar en die worden dan ook gebruikt. De eerste is dat er nu mensen leven die aanstoot nemen aan het getoonde en daar moeten we rekening mee houden. De tweede is dat de periode of het gedrag waar zo’n afbeelding bijvoorbeeld naar verwijst nu echt fout wordt bevonden. Daarom moet er een retouche plaatsvinden. Een derde verklaring is, dat het toen al fout was en dat het er eigenlijk nooit had mogen zijn, maar de mensen toen zagen dat niet goed. Een vierde is dat ik alvast schadelijke zaken verwijder omdat anderen zich er wellicht aan kunnen gaan storen. Denken voor anderen is dat.
Wat de verklaring ook moge zijn, we leven in tijden van nieuwe taboes. Of het nu een volksfeest is, of het nu woorden zijn, religie of kunst. Er zijn nieuwe taboes ontstaan. En als kern zie ik lichtgeraakte geesten die willens en wetens de oorzaak van hun lichtgeraaktheid willen wegnemen. Niet in zichzelf, maar in de buitenwereld. Als de externe aanleiding van hun pijn weg is dan is de pijn weg. Als alle anderen laten zien dat ze meewerken, dan voelen zij zich beter. Wat deze lichtgeraakten niet doen is in zichzelf op zoek gaan naar de oorzaak en die wegnemen. Dat is een kortere weg, kan in alle stilte verlopen en laat de rest van de mensen met rust. Maar dat wil men niet.
Politiek correct gedrag is totalitair.
Ik moest hieraan denken toen ik “Het tumult van de tijd” van Julian Barnes las. Het gaat over het leven van Sjostakovitsj, verteld in drie perioden. Een boek zoals er zelden verschijnen. Stilistisch prachtig. Maar ook alarmerend voor de goede lezer. Waarom.
Barnes beschrijft de politieke correctheid van het regime van Stalin. Niet te onderscheiden van het huidige, behalve natuurlijk de gevolgen. Niemand wordt meer ’s nachts van zijn bed gelicht en niemand verdwijnt in de nevelen. Dat is een essentieel verschil. Onder Stalin zijn twintig miljoen Russen verdwenen en vermoord. Dat is nog eens wat anders dan in onze rustige en veilige maatschappij.
Wat zijn de overeenkomsten?
De wil om alles wat gebeurt en gebeurd is aan te passen aan de politieke agenda van het moment. Sjostakovitsj is het ene moment een vijand van de revolutie, het andere moment niet meer. Zijn werk kan opeens burgerlijk en anti-communistisch zijn. En zo gaat het maar door. De wil van de eenling, Stalin, maakt uit wat wel en wat niet acceptabel is. En precies dat deed mij nadenken over politiek correcte mensen. Zij leggen hun wil op aan anderen, taboeïseren, herschrijven de geschiedenis. Het mechanisme is hetzelfde. De denkwijze ook. Als we zaken anders beschrijven dan zijn zij ook anders. Beter. Meer passend aan de huidige tijd. Dus herschrijven we de geschiedenis.
Die zelfoverschatting en tegelijkertijd tijd ook het grenzeloze narcisme zijn schadelijk voor een goed werkende open samenleving. Wat is het alternatief?
Ten eerste herschrijf je de geschiedenis niet, je kunt haar opnieuw interpreteren met de kennis van nu. Slavernij is afschuwelijk. En om dat te weten moet je de geschiedenis met rust laten. Ten tweede is de waarheid niet te claimen. Door wie dan ook. En ook als je harder schreeuwt heb je niet meer gelijk. Heb deemoed en historisch besef. Ten derde is wat rest het gesprek met elkaar. Geen stellingen innemen. De ander, ook zijn gedachten respecteren en erover praten. Alles mogen en kunnen zeggen. Met argumenten. Ten vierde kun je ook nog altijd naar jezelf kijken in de spiegel en met ironie om jezelf grijnzen. Wie lacht niet die de mens beziet?
Politiek correct gedrag is van alle tijden en nooit constructief. Het is ook niet links of rechts. Het komt overal voor. En altijd verkeerd.
