Het is maandag. In mijn agenda staat de hele week een afspraak: een hotel in Les Bruyères in Les Trois Vallées. Een reservering die ik vorig jaar augustus gemaakt heb. Toen al wist ik dat deze hele toestand nog maanden zou duren maar ik had goede hoop. We zaten toen vijf maanden in een soort lockdown en ik was optimistisch. Ik dacht dat ergens in oktober er een eerste vaccin zou zijn en dat we dat in januari weer konden leven. En dus in februari naar de sneeuw zouden kunnen.

De rest is geschiedenis. Op 19 januari jl, de verjaardag van mijn lieve zusje, heb ik de reservering geannuleerd. Met pijn in de buik. De week vakantie is inmiddels veranderd in een week on line meetings en het voorbereiden van besluiten.

En nu denk ik dus aan die sneeuw en verblijf in een lekker hotel. We hadden mazzel vorige week. Een soort miniatuur wintersport kregen we cadeau van de Lieve Heer. En daar moeten we het mee doen.

De foto die ik hier laat zien is van het pad tussen Les Bruyères en Les Ménuires, op zo’n 1800 meter hoogte. Omdat ik niet ski wandel ik daar vaak. De kou en de wind zijn heerlijk. Als de zon schijnt is het helemaal een heerlijke wandeling. En het is niet eens heel opwindend allemaal.

Les Ménuires is een nogal gedateerd Frans wintersportdorp. Gebouwd rond de plek waar duizenden skiërs naar beneden komen of staan te wachten bij liften. De terrassen zijn betimmerd met bruine schrootjes. Maar het mooiste en meest gedateerde is toch het ondergrondse winkelcentrum. Geheel betegeld, bruin hout en winkeltjes waar je van ziet dat die er al decennia zitten. De obligate vreetschuren die ook ’s morgens al naar raclette stinken. Winkeltjes met souvenirs. Bekers, messen, glazen en grote ovenschalen waar je tarti- of croziflette kunt maken. Een feest om te vertoeven.

Ik loop altijd door dat winkelcentrum en ga daarna wat drinken in de zon alvorens weer terug te lopen. Al met al ben ik dan een paar uur onder de pannen.

Mijn leven bestaat een week lang uit rust, reinheid en regelmaat. Maar wat een genot. De eerste dag is het spullen huren, de juiste schoenen passen en sjouwen met alles naar het hotel. De familie gaat direct skiën en ik geniet van de stilte. In de avond gaan we in een soort rodelbaan, de Speed Mountain, waar je langzaam omhoog wordt getakeld om daarna in een rotvaart naar beneden te zoeven in de snijdende kou. Daarna zijn alle dagen hetzelfde: we staan op, ik ga mee met de familie om een beetje te helpen met al het gedoe rond skiën en dan is de ochtend voor mij. In mijn uppie wandelen, om me heen kijken, zitten in de zon met koffie en dus wandelen. Lunchen en ’s avonds ongegeneerd lekker eten bij een van de restaurants in het kleine dorpje, een hameau eigenlijk. De enige afwisseling is dat ik ook nog lees, in de hamam zit (het hotel is geheel leeg overdag) en zon.

Wat maakt dat nou zo aantrekkelijk? Natuurlijk gewoon dat ik in Frankrijk ben, moeilijker dan dat is het niet. Boodschappen doen bij de Sherpa tegenover het hotel. Goed stokbrood kunnen kopen, goede worst en heerlijke wijn. Gewoon overal Frans spreken en ’s avonds Frans eten. Me thuis voelen. Ik voel me in Frankrijk altijd thuis namelijk. En inmiddels zijn we zover dat we begroet worden in het restaurant als we komen eten en dat ze weten dat mijn oudste zoon een zware allergie heeft. Men houdt daar rekening mee.

Bovenal vind ik de Savoie prachtig. De rit in de auto – ok, wel veel file – is altijd adembenemend. Na een nacht in Villefranche rijden we ’s morgens vroeg de laatste 250 kilometer tot aan bestemming. Vlakke wegen om te beginnen en dan doemen daar opeens de Alpen op. Sneeuw op de toppen. Na alle file rechtsaf en dan links omhoog de berg op voor de laatste 30 nog wat kilometer. Prachtig. Slingerend, eerst door het groen en dan steeds meer sneeuw en ijs. De temperatuur zien zakken. Saint Martin langs en verder omhoog. En dan uiteindelijk de weg naar Les Bruyères, rechts het dal. Je komt in een wereld die anders is dan die van ons. Hoog, koud, natuur, sneeuw en een prachtige zon. Alles klopt. En dat zelfs de bergen van kaas zijn gemaakt neem ik voor lief. En op de terugweg de weg binnendoor nemen langs het meer van Annecy. In tijd maakt dat niets uit en de natuur is prachtig.

Dit alles had ik in een normaal jaar kunnen hebben. Gewoon een week de hort op met het gezin. Genieten. De zonen steeds makkelijker zien skiën, steeds zelfstandiger. Maar het mag niet zo zijn. Ik heb niet veel last van dingen die ik mis in deze tijden. Ik pas me aan en geniet van wat wel kan. Maar nu voel ik het gemis wel. Geen wintersport.

C’est dur.

Het was ijskoud. 21 Februari was het dat ik in de warmte van een grote zaal de Elfstedentocht keek. Er was een grote televisie, er was oude muziek, er was erwtensoep met roggebrood met katenspek en er waren tientallen bejaarden. De gordijnen zaten dicht, de sfeer was geweldig. Mensen praatten over 1963 en de koude winter van 1944. Tranen van ontroering in oude ogen en men had een geweldige dag. Voor velen was dit de laatste Elfstedentocht en een aantal wist de volgende dag niet eens meer dat ze gekeken hadden.

Waar was ik en waarom schrijf ik hierover?

In 1985 werkte ik in een verpleeghuis in Utrecht, op Overvecht. Tijdens mijn studie moest ik onderzoek doen en ik had ervoor gekozen dat in een verpleeghuis te doen. Ik kende daar al iemand en die introduceerde me bij het hoofd dagbehandeling. Ik werd als jong mens van harte welkom geheten tot iemand mijn onderzoek niet vertrouwde. Zij dacht dat ik bezig was in opdracht van de directie te kijken waar bezuinigd kon worden. Wat niet zo was. Ik onderzocht hoe mensen tot hun laatste adem als mens kunnen worden behandeld.

Wat ik onderzocht was het gebruikte zorgconcept. Het was de tijd dat Hattinga Verschure opnieuw publiceerde over zorg dichtbij de mens. En ik had een gewoonte gemaakt van onderzoeken hoe individuen overeind blijven binnen concepten en systemen (weer heel actueel overigens). Ik had al onderzoek gedaan naar en op een Montessorischool, en nu dus hier. Ik zal niet uitgebreid op dat onderzoek ingaan. De belangrijkste conclusie was wel dat individuen altijd verdwijnen als een systeem groeit en krachtiger wordt.

Na drie maanden was ik klaar en schreef ik een scriptie. Ik was alleen niet klaar met het verpleeghuis, ik wilde blijven. Waar ik van was gaan houden was het zorgen voor mensen die zorg nodig hebben en volkomen afhankelijk zijn van anderen. Als je afhankelijk bent van een mens het je een menselijke relatie. Als je afhankelijk bent van een systeem dan ben je een functie in dat systeem. Een potentiële error-term.

Ik vroeg of ik kon helpen op de afdeling PG, psycho-geriatrie. En dat kon, ik was geen vreemde. Ik begon ergens in november, december 1984. De bewoners varieerden van in leeftijd van stokoud tot rond de 40. Meest vrouwen.

En toen kwam er dus op 21 februari 1985 een Elfstedentocht. We hebben de grote zaal ingericht, zo nostalgisch als mogelijk. Foto’s, snert, oude muziek en een heel grote tv. Het werd een dag om nooit te vergeten. Van de vroege ochtend tot de late middag (en daarna trok men het gewoonweg niet meer) keken de bewoners naar de tocht. Er waren er die ook hadden gereden, ooit. Er kwamen verhalen over vroeger, over familie, over de oorlog. Wat gebeurde was het opentrekken van een grote kast vol aan herinneringen. Ik vond het fantastisch. Zelf de zwaar dementen kwamen tot leven door deze dag. Er waren weer glimpen van wie zij ooit geweest waren. Jonge vrouwen en mannen die de schaatsen onderbonden en het ijs opgingen. Iedere winter weer.

De snert ging op, de mensen gingen in een heel goede stemming slapen en we hadden een topdag achter de rug.

Door die dag kon ieder van hen weer even stralen als een los individu met een heel eigen historie en achtergrond. Hier zaten krachtige mensen die een leven achter zich hadden. Hier zaten geen bewoners van een instelling met regels en protocollen waarin men zich moest schikken. Hier waren even geen gesloten deuren en in stilte zitten aan een tafel. Dit was gewoon het leven.

Ikzelf schaats niet. Ik heb geen ander belang bij de Elfstedentocht dan dat die door moet gaan. Hoe dan ook. Hoe dan ook. Ook nu. Men verzint maar iets voor de veiligheid. Maakt mij niet uit. Als het kan moet het gewoon doorgaan en moeten we weer met zijn allen thuis kijken hoe het gaat. Ook als je er niet van houdt doe je je best maar.

Als er al iets is dat ik Nederland vind dan is het dit. De kans dat het door kan gaan is al klein en als die kans zich voordoet ga je ermee door. Ieder rayonhoofd moet ijzerenheinig Frysk zijn. Balsturig en hardnekkig. Denk maar met mij aan een zaal in een verpleeghuishuis, waar demente familieleden de dag van hun leven kunnen hebben.

Met mededogen wordt alles zacht. En mogelijk.