De wereld zoals die is, komt voort uit het brein van mensen. Alles wat we zien, al het werkelijke, is ooit ontsproten aan een idee van een mens. Dat betekent dat de werkelijkheid begint met denken over die werkelijkheid. Ook bij alles wat er al is is de betekenis die we daaraan geven ons eigen werk. Mensen bouwen hun eigen leven maar doen dat met bouwstenen die er al zijn, zoals een groot man ooit zei.
Dus als mensen als Buma een toespraak houden over de ondergang van het avondland is het oppassen geblazen. Natuurlijk, de toespraak klinkt als een doorwrocht betoog van een belezen man. Hier en daar wat namen noemen, de bijbel erbij halen en hop, voor je het weet zijn mensen diep onder de indruk.
Maar wat een treurnis die uit zijn woorden opstijgt. Hier spreekt een mens die vol angst naar de toekomst kijkt. Niet alleen naar de toekomst overigens, maar ook naar het nu. Al die vreemde mensen die ons land overspoelen en als die zielige echte Nederlanders! Al die Nederlanders die zo enorm veel met elkaar gemeen hebben en dat vervolgens op moeten offeren aan vreemdelingen die qua cultuur nog niet in onze schaduw kunnen staan. Zijn toespraak ademt heimwee naar de jaren vijftig. Naar een wereld die er nooit is geweest. Het King pepermuntje onder de tong, de vrees voor het oordeel van de Heere Heere in het hart. De betekenis die hij geeft aan wat hij ziet is er een van waakzaam zijn, heimwee hebben, verlangen naar ooit. Naar de wereld van Cornelis Jetses en Anton Pieck.
Totaal anders kan het ook. Gewoon schaamteloos optimistisch zijn. Dat ben ik.
Mijn optimisme zit in het feit dat ik dus in mijn hoofd alles kan laten beginnen. En dat dat niet alleen voor mij zo is, maar voor iedereen. De auto waarin ik rij, de kleren die ik draag, de kinderen die ik heb, de boeken die ik lees, de pan waarin ik kook, de Tweede Kamer waarvoor ik ga stemmen: alles is ooit als idee begonnen. En omdat dat zo is kan ik vanuit mijn ideeën alles laten beginnen. De keuze is simpel: een positief idee staat aan het begin van wat moois, een negatief idee staat aan het begin van iets slechts.
Optimistisch ben ik over de fundamentele maakbaarheid van het leven en de wereld. Als Buma dus zijn lezing uitspreekt over een restauratie van een wereld die er nooit is geweest, hoogstens in zijn milieu, dan kan dat idee het begin zijn van een beweging terug in de geschiedenis. Dat heimwee leidt er nu toe dat we het Wilhelmus moeten gaan zingen op school. Daar word ik dan weer niet blij van.
Wat dan wel?
Allereerst moeten we de wereld omarmen zoals die is: open, kosmopolitisch, volop in beweging, multicultureel, interessant, vol van rampspoed en ellende, potentieel bedreigd op alle fronten, vol liefde, vol haat, vol onverschilligheid et cetera. Zie deze wereld aan met een zekere gelatenheid: hij is er en gaat niet meer weg.
Bedenk vervolgens hoe het beter kan worden, voortbouwend op wat er is. Kapitalisme zonder schadelijke restproducten (letterlijk én figuurlijk), vluchtelingenopvang die én menselijk én hard is, verdeling van welvaart die recht doet aan de harde werkers en aan hen die niet kunnen, multiculturalisme in een Nederlandse context, openheid naar de hele wereld zonder protectionisme of locale sentimenten, een mooi Europa. Zie die toekomst met vertrouwen tegemoet: immers, het is ook jouw toekomst en je bent er zelf bij. Wees opbouwend en nooit destructief. Wees aardig voor anderen en nooit bitter of verzuurd. En leef daar naar. Wat gij wilt dat u geschiedt, doe dat vooral een ander.
In iedere zin die ik hier schrijf zit een heel programma verborgen, want hoe ziet dat er dan allemaal uit? Terechte vragen. Maar ook die vragen beginnen met het positief bevragen en niet met de overtuiging dat het toch nooit gaat lukken.
Alleen zo kunnen we uit de spiraal komen waar Europa soms in lijkt te zitten. Een spiraal van ongenoegen en ressentiment, van niet meer naar elkaar luisteren en elkaar verketteren, van wij-zij denken. En ik weet ook wel dat het een minderheid is die zo negatief in de wereld staat, kijk maar naar de verkiezingsuitslag in Duitsland. Maar ook de mensen die op de AfD of PVV hebben gestemd willen uiteindelijk ook gewoon een lekker en beter leven. Dat betere leven begint echter nooit met haat in het eigen brein. Haat denken is haat maken.
Peter Gabriel zong het al in de beginwoorden van zijn nummer Mercy Street:
looking down on empty streets/all she can see/are the dreams all made solid/ are the dreams all made real. All of the buildings/all of those cars/were once just a dream/in somebody’s head.
Schaamteloos optimisme is een plicht.
