Ik was 14 toen ik de bibliotheek binnenliep. En zoals zo vaak zocht ik naar niets en dus naar alles. Met mijn hoofd een kwartslag naar rechts gebogen liep ik langs de kasten en haalde er een dik boek met een blauwe rug uit. Ik zag de omslag en mijn hart maakte een sprongetje.

Dat kwam zo.

Laat ik beginnen bij Vesalius. Nee, niet de grootste schrijver maar wel de man die heel systematisch het menselijk lichaam in beeld heeft gebracht. De man die het eerste anatomieboek schreef.

Een facsimile-uitgave van dat boek heb ik al decennia in bezit. Ik weet niet meer hoe ik er ooit aan ben gekomen, maar ik weet niet beter of het is er. En al heel jong keek ik gefascineerd naar die prachtige etsen. Waar Piranesi de Geest heeft weergegeven in I Carceri, daar heeft Vesalius het lichaam in kaart gebracht.

Enfin, de bibliotheek dus. Het boek dat ik uit de kast had gehaald was ‘Wenken voor de Jongste Dag’ van Harry Mulisch. En op het boek was een afbeelding van Vesalius gebruikt, een van de afbeeldingen die ik bezat.

Dit boek kon ik om twee redenen niet laten liggen. Ten eerste natuurlijk Vesalius, maar ook vanwege de titel. In het begin van de jaren 60 hadden mijn ouders bange tijden gekend door de Cubacrisis. Even leek het erop dat er een atoomoorlog zou uitbreken en als voorbereiding daarop distribueerde de Nederlandse overheid een envelop met de titel ‘Wenken voor de bescherming van Uw gezin en Uzelf’. Mulisch’ boek verwees daar direct naar. En De Jongste Dag resoneerde even hard: als bijbelvaste puber wist ik waar dit over ging. Johannes op Patmos kwam via Mulisch en Vesalius tot mij.

Ik was 14 toen alles op zijn plek viel.

Ik heb het boek geleend en in één keer uitgelezen. En toen nog eens. Daarna was er geen houden meer aan. Vanaf mijn 14de jaar heb ik niet alleen alles van Mulisch gelezen, maar ben ik ook alles gaan verzamelen. Alle eerste drukken, roofdrukken, exclusieve uitgaven et cetera.

Wat mij vooral greep was zijn associatief denken, zijn bravoure, zijn onbevangenheid en de samenhang der dingen. En natuurlijk, niet alles heeft verband met elkaar maar het vreemde is dat als je de verbanden maakt ze er ook zijn. Dat leven in je hoofd, in je geest vond en vind ik zeer aantrekkelijk. Tot en met ‘De Compositie van de Wereld’ ben ik gefascineerd. Dat boek is werkelijk door iedereen neergesabeld als filologische quatsch van de bovenste plank. Maar zelfs nu als ik lees over het ‘corpus’ dan zie ik in 1980 dingen beschreven worden die nu werkelijkheid zijn. De samenvalling van het individu met de techniek. Het convergeren van kapitalisme en socialisme in een autoritaire staat (China). En het is geen orakelboek maar een systematische analyse gebaseerd op muziek en logica.

Laat het gekte zijn, het is wel geniale gekte.

Ik bleef dus lezen. ‘Voer voor psychologen’ en natuurlijk een van mijn lievelingsboeken ‘Het seksuele bolwerk’. Ik kan in diepe bewondering de lijst compleet maken maar dat wordt erg saai. Dat doe ik dus niet.

Op 29 april 1988 heb ik Mulisch ontmoet en de hand geschud. Het was bij Broese in Utrecht waar het verzameld werk van Jung werd gepresenteerd met een inleiding van Mulisch. En zoals het gaat als je je held ontmoet, heb je op zo’n moment niets te zeggen. Het bleek een alleraardigste voorkomende wat schuchtere man te zijn, net als ik, die volledig veranderde toen hij zijn voordracht begon. Daar waren de bravoure, de alomwetendheid en het aplomb opeens weer. Mulisch in de publieke ruimte bleek een ander mens te zijn, en ook weer niet.

Toen ‘De ontdekking van de hemel’ uitkwam heb ik ook dat boek in een ruk uitgelezen. Ik kwam alle bewoners van Mulisch’ universum weer tegen. Van Castro tot Donner. Weer was er sprake van een gesloten systeem waarin alles met alles samenvalt en alles met alles samenhangt. Je kunt het lezen als een compendium bij Mulisch. De jaren daarna schreef hij nog, zoals Siegfried, maar het werd minder. Langzaam zag je een uitdovend schrijverschap.

Tien jaar geleden parkeerde ik mijn auto voor een supermarkt toen ik hoorde dat ‘in zijn woonplaats Amsterdam de schrijver Harry Mulisch’ was gestorven. Ik ben maar even blijven zitten, voor me uit kijkend. Stil. Mulisch dood. Het bewijs was geleverd dat ook Mulisch dood kon gaan.

Dit jaar ben ik in Nice samen met mijn zoon op zoek gegaan naar de plaquette die daar is aangebracht in de ‘Jardin Albert I’. We hebben gezocht tot we een ons wogen. Niet gevonden. Twaalf jaar na dato konden wij hem niet meer vinden.

Mijn zoon en ik stopten met zoeken en besloten richting stad te lopen. De drukte in. Het was warm en stoffig. En het was alsof onze voetstappen kleine wolkjes as opwierpen. Het was goed zo.

Oktober, de maand waar ik altijd naar uitkijk. En waarom? Heel simpel, vanwege ieder jaar opnieuw een week in de Var. Na de zomer is het altijd twee maanden keihard werken, lange weken maken, jongens weer naar school en dan opeens is er die ene week in oktober.

Een week die er in grote trekken altijd hetzelfde uitziet.

Vrijdagavond rond 20 uur in de auto en de volgende ochtend ter plekke. Terwijl de familie het bed induikt loop ik dan vroeg naar het dorp (1,5 km) en ga de markt op. Geen toeristen en wel alle vast kraampjes. De kippenboer, de kaasboer die ook perfecte worst verkoopt. Ik wandel in de frisse ochtend de hoofdstraat omhoog, ga naar de bakker en loop weer terug. Ik neem een koffie bij Le Central en steek een kaarsje aan in de kerk. En wandel weer terug de heuvel op naar ons huis.

Thuis aangekomen stap ik in de auto en ga naar de Ecomarché en doe inkopen voor een paar dagen. Als ik dan weer thuiskom dek ik de tafel en ga ik met een koffie op het overdekte terras zitten. De rest slaapt dan nog.

Thuis.

De kleuren van het bos, de geur van de herfst. In de verte het geknal van de jacht in de wijnvelden. Af en toe een sliert brandlucht in je neus van het hout dat door een boer ergens wordt verbrand. De stilte, de wind door de bomen. De lage maar aangename temperatuur.

En dan langzaam wordt de rest wakker en gaan we ontbijten. Rond een uur of drie ’s middags komt dan bij mij de man met de hamer en moet ik een tukkie doe. Als het meezit in de middag nog even in de najaarszon aan het zwembad. En als het echt meezit een beetje zwemmen. Daarna lekker eten met goede wijn.

De dagen zijn gevuld met een bezoek aan de markt van Salernes bijvoorbeeld, of die van Cotignac. Een dag misschien naar Aix en daar ’s avonds een hap eten. Altijd in ieder geval naar Sainte Maxime of Toulon. En dan de boot naar Saint Tropez of Porquerolles. De boottocht die heerlijk is, volkomen vakantie en volkomen rust. Saint Tropez is dan ook prachtig en heel relaxed. De drukke zomer ligt achter ons en wat rest is een prachtdorp in de najaarszon. Hetzelfde voor Porquerolles: een eiland in perfecte rust waar je heerlijk kunt fietsen en genieten van de prachtnatuur.

Ik verheug me ook altijd op het weerzien met de bakker, de caféhouder, de pastoor en die ene vent op het terras die een verre neef is van Steven Seagal. Ik verheug me altijd op eten bij Patou en Seb. Kussen op de wang, een mooie begroeting en dan binnen zitten met een toppizza en goedkope wijn.

Op de pétanquebaan achter het huis met iets teveel drank op een balletje gooien met het gezin. Of lopen door de wijnvelden en hier en daar nog wat achtergelaten druiven zien hangen.

De wandeling achter het dorp langs waarbij je flink omhoog loopt en dan opeens weer het dorp ziet liggen in alle pracht. Het is niet veel, maar wat is het mooi. Het oudste deel, middeleeuws, ligt er mooi bij in de najaarszon. De wandeling is heerlijk, duurt een flink uur en dan zit je gewoon weer bij Le Central.

Op vrijdag pakken we de koffers en ergens in de loop van de middag rijden we weer weg. Maar eerst alles meubelen binnen zetten, het zwembad afdekken en alle luiken dicht. Winterklaar.

Twaalf uur later zijn we weer thuis en heb ik een perfecte week achter de rug.

Nou, die vakantie ging dus niet door. En wat mis ik het. Ik kom erachter dat die ene week in oktober een accu is. Weg van alle dagelijkse Nederlandse beslommeringen en je onderdompelen in een heel simpel vredig leven. Een leven waarin alles zijn plek heeft en een leven dat door de meedogenloze herhaling heel rustgevend is. Die rust mis ik.

Twee weken geleden kregen we het bericht dat het zwembad was leeggelopen. Bijna had ik een reden om toch te gaan en te zorgen dat alles weer in orde kwam. Ik heb iedere verleiding weerstaan.

De Var is donker oranje gekleurd. Het devies is nu heel eenvoudig ‘blijf thuis’. Eenmaal daar is het daar thuis en zouden we moeten blijven. En dat is geen optie.

Dus: de vakantie die niet doorging. 2021 wordt mooi, denk ik zo.

Nou, dat heb ik geweten. Een blog plaatsen over hoe het is om klant te zijn in Frankrijk. Een stevige blog met reële ervaringen. Geen woord gelogen. Wel met een nadruk op de moeite die het kost om klant te worden. Daar heb ik over geschreven met in mijn hoofd de momenten dat het me enorm moeite kost om voor elkaar te krijgen wat ik zou willen. Of als antwoord ‘nee’ krijgen wat ook een antwoord is. De reacties op mijn blog zijn talrijk en soms niet mals.

Blijkbaar is de stevigheid van mijn woorden aanleiding tot twee soorten reacties:

1. volstrekt herkenbaar. Frankrijk zit precies zo in elkaar en als klant heb je het moeilijk. Of:
2. wat een onzin. Blijkbaar heeft deze meneer alleen maar slechte ervaringen en die herken ik totaal niet.

Nu schrijf ik heel vaak over Frankrijk en ik heb het al eens eerder een raar land genoemd. Maar waarom dan eigenlijk?

Omdat het zo divers is. Stug en hartelijk, afstandelijk en omhelzend, regenachtig tot verzengend heet, sophisticated tot aan boers tot op het bot. Alles is aanwezig, soms tegenstrijdig en af en toe verenigd in één persoon.

Dat allemaal los van het feit dat ik altijd weer thuiskom als ik Frankrijk inrij.

Maar dat laat onverlet dat ik er ook over schrijf in hyperbolen. Mijn liefde voor Frankrijk is altijd overtreffende trap en dat zijn mijn ergernissen ook. Klant zijn is een moeizaam gegeven. En in je dorp en streek lukt het nog aardig maar probeer eens door te dringen tot een grote corporate. Of erger nog: probeer het eens via internet. Ooit koploper in Europa met Minitel, nu het slechtste jongetje van de klas.

Het hoort er allemaal bij.

Ik ben een blij mens als ik er ben, ik zie de mooie dingen maar ik zie ook de dingen die veel en veel beter kunnen. Ik lijd daar niet onder.

Dus beste lezers, mocht je je niet herkennen in mijn woorden, dan is dat geen ramp. Ik herken me er ook niet altijd in. Het varieert per dag, per belevenis, per periode. Maar het blijven mijn woorden.

Ik groet jullie allen en mogen we hopen dat de wereld weer eens normaal wordt.

(Voor de geïnteresseerden in klantonderzoek: https://www.info-ecommerce.fr/8796/quelle-relation-client-pour-le-e-commerce-de-demain)

Klant zijn in Frankrijk is oorlog. Je moet een lange adem hebben, heel veel geduld en mettertijd heb je kans dat je goed wordt behandeld.

Op zich is het woord ‘klant’ tenminste neutraal en in het beste geval positief. Als een bedrijf klanten heeft dan is dat goed. Hoe meer hoe beter. En als je klant bent, kun je je gelukkig wanen want er zijn zaken genoeg waar je klant kunt zijn en spelen.

Als je eenmaal klant bent, dat wil zeggen dat je bijvoorbeeld iets hebt besteld of dat je een of andere relatie hebt met een bedrijf, dan voel je je ook een beetje bijzonder. Je mag klant zijn maar je brengt ook omzet binnen. Een mooie wederzijdse relatie dus. Klant en leverancier waarderen elkaar en zorgen voor elkaar.

Tot zover de theorie.

In Frankrijk ligt dat allemaal een tikkie anders. Laat ik een paar voorbeelden geven en klein en dichtbij beginnen.

De bakker in het dorp. We hebben er drie en ik ga altijd naar een van de drie. Al jaren doe ik dat. Toen ik 18 jaar geleden daar voor het eerst kwam werd ik niet aangekeken, kreeg ik mijn brood en werd het wisselgeld op een uitgehold plankje gelegd. Bam. Ik kwam de mevrouw tegen in het dorp, knikte en kreeg geen enkele respons. Pas na tijden, toen ik gewoon iedere keer terugkwam, was er iets van oogcontact. Vele bakkers hebben de boel overgenomen en ik kon iedere keer weer opnieuw beginnen. Ik hou vol. Uiteindelijk eindig ik altijd zeer gezellig en als vaste klant. En nu heb ik het punt bereikt waarop er ‘á demèng’ wordt gezegd. Op naar de volgende bakker.

De – heel goede – slager bij Les Mousquetaires. Lokaal vlees, prachtige delen van rund en varken, veel soorten worst en een raam met uitzicht op het achterdeel. Daar staan altijd twee slagers. Je gaat voor de vitrine staan, je wordt gezien en er gebeurt echt helemaal niets. Pas na minuten zwaait de deur open en met een ‘oui’ (uitgesproken als wèh) wordt je gevraagd wat je wilt. Er was een slager, de beste man is weg, die niets zei maar je gewoon aankeek. Pas na tijden, ik ben vaste klant, treedt herkenning op en ontdooit men. Inmiddels is er een gelaatsuitdrukking die ik maar als glimlach interpreteer.

Ik kan niet precies duiden waar de weerstand, het onvriendelijke gedrag vandaan komt. Alsof je door de eerste loopgraven heen moet, eer er iets van ontdooien begint.

Opvallend is ook de oude eigenaar van Maison de la Presse (inmiddels is er geen meer in ons dorp). De meest lompe onbehouwen kerel die ik ooit heb ontmoet. Ik kreeg de gekochte waar nog net niet naar mijn hoofd geslingerd. Dit was een man die klanten haatte. Hij verkocht de boel en ik kwam hem veel later tegen in het dorp. Bleek het een heel aardige vent te zijn, vrolijk, vriendelijk en zeer spraakzaam. Er was een last van de schouders. Ik was geen klant meer.

Maar goed, hier heb je nog éen op éen contact. Dat scheelt. Als blijkt dat je ook gewoon een mens met behoeften bent en ook gewoon vriendelijk dan komt er uiteindelijk iets van wederkerigheid.

Nee, dan de telefonische klantenservice! Iedereen die ooit eens een klantenservice heeft gebeld in Frankrijk maakt mee dat je er niet toe doet, niet bestaat, een hinderlijke onderbreking van de werkdag bent. Het hele systeem is erop gericht jou uiteindelijk niet te helpen.

Wij hadden twee jaar geleden bij een meubelwinkel in Aubagne acht stoelen besteld (en reeds afgerekend). We zouden gebeld worden over een datum en tijd waarop de stoelen geleverd zouden worden. Dat gebeurde niet en dus belden wij. We kwamen in een meerkeuzemenu dat ingesproken was door een dame met enorme haast. In minder dan tien seconden werd er een heel menu doorheen gejast met alle opties, en toen werd de verbinding verbroken. Weer gebeld. Zelfde riedel.

Afijn, ik ga het kort houden.

Na veel bellen op alle nummers die ik op internet kon vinden, kregen we iemand aan de lijn die de manager erbij ging halen want er was niets bekend van stoelen enzo. Na de mededeling dat we even moesten wachten werd de verbinding verbroken.

De stoelen zijn uiteindelijk geleverd, zo’n twee weken na aankoop op een tijdstip dat niet was afgesproken. Opeens reed een bestelbus de berg op, de stoelen werden op de weg gezet en de bus verdween weer. We durven daar alleen nog kleine items te kopen.

De lijst is lang. Elektra die uitvalt op de berg en dan de EDF bellen. Zelfde dame op hetzelfde tempo in eenzelfde meerkeuzemenu. De taxi die komt als het de chauffeur uitkomt. De hotelreceptie die zeer vriendelijk uiteindelijk niet helpt. De ober die wel tien keer zegt dat hij of zij zo komt. De caissière die langs je heen praat met collega’s en jou volkomen negeert. Gebeld worden door die jongen van de Intersport als de crossmachine er is, maar nooit gebeld worden. Van groot naar klein. Je bent klant en dat zul je weten ook. Jíj moet moeite doen, niet de leverancier.

Nog in 2019 is uitonderzoek gebleken dat slechts 3% van de Fransen aangaf een goede klantervaring te hebben gehad. Ik dacht dat het te maken had met het feit dat ik gewoon bezoeker ben, maar dit onderzoek duidt op iets structurelers. Het is ook niet aan het dorpse gebonden. Toen ik ooit in Parijs woonde was het niet veel anders. En toen was het verhaal dat dat kwam omdat Parijzenaars iedere niet-Parijzenaar haten. Nou, dan geldt dat voor de gemiddelde dorpse winkelier ook.

Maar er is natuurlijk ook heel erg goed nieuws! De kans om je te onderscheiden is heel groot! En dat gebeurt ook volop. Marie in het dorp die begonnen is met groenten en fruit en niets anders doet dan vriendelijk zijn. De caissières bij LeClerc in Brignoles die allen een cursus vriendelijk zijn tegen klanten hebben gehad en het ook menen. Het taxibedrijf dat het roer heeft omgegooid. Nieuwe auto’s aangeschaft, altijd op tijd is en je welkom heet in een blinkend schone taxi. De mevrouw die gegrilde kippen verkoopt en je altijd groet en vriendelijk is. Die andere jongen bij de Intersport die uiteindelijk wel terugbelt en alles regelt.

In een land waar klant zijn zo moeizaam verloopt, is het simpel je te onderscheiden. Simpel om mensen te laten voelen dat ze welkom zijn, dat je blij bent dat ze bij je kopen. Interactie met andere mensen positief oppakken en de wil hebben problemen op te lossen. En ik zie de huidige situatie maar als folklore met genoeg prima uitzonderingen.

Maar oorlog is het.