Maandelijks Archief: december 2015

2015 en de gekte in 2016

29 dinsdag dec 2015

Posted by in Durf te denken

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, ,

Het is bijna 2016 en ik hoop dat we in het nieuwe jaar afscheid nemen van de gekte van 2015. Hoop, geen geloof. Een stap in een kalender betekent niet per se een stap in houding.

Welke gekte heb ik het over? Om samen te vatten: dat gevoelens belangrijker zijn dan feiten. Dat de individuele anekdote meer zeggingskracht heeft dan de analyse.

Nu kun je zeggen dat voor ieder individu de eigen gevoelens heel waar zijn en dat er niets op tegen is om die dan ook leidend te laten zijn. Kun je zeggen. Zoals ook iemand zei dat gevoelens altijd waar zijn. Dat het beeld voorafgaat aan de werkelijkheid. Allemaal waar.

Maar waarom zouden we daar geestelijk lui van worden en vooral zo onkritisch ten opzichte van je eigen overtuigingen. Men heeft ook heel lang gedacht dat de aarde plat was. In India worden nog steeds vrouwen verbrand omdat zij heks zijn. Allemaal overtuigingen.

Twee voorbeelden van gekte. Een klein en een groot voorbeeld.

Klein. Dit jaar was er weer een discussie over E-nummers. Ik ga de discussie niet herhalen omdat hij doorgedrongen is tot iedereen. Er bestaat de overtuiging dat E-nummers slecht zijn en zeer schadelijk voor de mens. Dat die E-nummers nu juist bestaan om aan te geven dat zijn juist niet schadelijk zijn voor de mens, dat er dus meer een keurmerk mee wordt beoogd dan een waarschuwing nemen heel veel mensen niet meer aan. Het verwijzen naar betrouwbare sites zoals van de Wageningen Universiteit leidt tot opmerkingen dat de lobby overal achter zit. Complotdenken en cognitieve dissonantie reductie. Feiten zijn onzin omdat zij niet overeenkomen met mijn overtuigingen. Dat.

Groot. De vluchtelingencrisis. Dat er een crisis is kan niemand zijn ontgaan. Er zijn miljoenen mensen op de vlucht en die komen het liefst naar noordwest Europa. Waarom? Omdat het hier goed toeven is. Er vluchten nooit Nederlanders naar het midden-oosten dus zullen we hier wel iets beter doen dan daar. Als gevraagd wordt naar aantallen vluchtelingen dan worden die altijd overschat. Er zijn voldoende feiten bekend maar die lijken niet zo belangrijk. Wat blijft is de emotie. Emotie aan beide zijden van het spectrum overigens.

Aan de ene kant de mensen die van mening zijn dat de wereld van iedereen is en dat je dus iedereen moet toelaten. Loffelijk maar als je kijkt naar de verdeling van vluchtelingen zie je ook dat er mensen tussenzitten die niet op de vlucht zijn voor oorlog of voor hun leven moeten vrezen. Die gewoon op zoek zijn naar een beter bestaan. Geef ze eens ongelijk, maar de vraag is of je die ook gewoon moet toelaten.

Zo zullen tussen de echte vluchtelingen ook niet allemaal mensenrechtenactivisten zitten. Er zullen ook mensen tussen zitten die het niet zo hebben met onze waarden en onze manier van leven. Laat je die gewoon toe of eis je assimilatie? En hoe dan?

Aan de andere kant zijn de mensen die tegen zijn. Uit angst voor een tsunami van slechteriken. Uit angst voor het onbekende. Niet alleen burgers redeneren zo. Zelf gemeentebesturen bevestigen dit beeld door bijvoorbeeld schoolkinderen te bewaken als zij langs een opvang fietsen. De emotie van de tegenstanders gaat van verontwaardiging tot en met lijfelijk verzet en het plegen van aanslagen. Vragen naar feiten, hoe onveilig het eigenlijk is, hoe het is als er een AZC in een buurt komt, hoeveel overlast er is, het gebeurt niet. Ook niet naar feiten over aantallen en bijvoorbeeld aantallen vluchtelingen die in de regio worden opgevangen. Men denkt dat het hier volloopt en dus zijn feiten verdacht omdat ze niet kloppen.

Twee voorbeelden, een klein en een groot. Zeer verschillend qua impact en reikwijdte maar ze komen voort uit hetzelfde fenomeen. Dat de eigen ervaring en overtuiging juist zijn. Dat feiten niet kunnen kloppen omdat zij niet stroken met die eigen overtuiging. Dat feiten gefabriceerd zijn door mensen met belangen.

Deze gekte zal niet stoppen ook al hoop ik dat nog zo. Ook in 2016 zal iedereen zijn eigen waarneming weer voor waar nemen. Feiten zijn van steeds minder belang en dat zal zo blijven. Dat betekent iets voor bijvoorbeeld de politiek en gemeentebesturen in het vluchtelingendebat. Kom niet met feiten maar met voorbeelden, anekdotiek, luister, wees emotioneel, deel emoties. Maar capituleer nooit voor de gekte.

Uiteindelijk krijgen feiten gelijk.

Een zwak geloof

27 zondag dec 2015

Posted by in de open samenleving

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , ,

Vorige week kwam in het nieuws dat in Somalië de openbare viering van Kerst verboden werd. De reden was naar ik me meen te herinneren dat zo’n viering ten koste zou gaan van Islamitische waarden. Ook de sultan van Brunei heeft de viering verboden.

Een kleine anecdote. Kerstavond bracht ik in de kerk door, in de enige Rooms-Katholieke kerk in mijn dorp. Tjokvol zat het. De sfeer was goed, optimistisch en ontspannen. De mis begon met de woorden ‘welkom aan iedereen die vindt dat hij of zij hier vanavond moet zijn. Of je nu vaak komt of bijna nooit. Of je gelovig bent of niet. Of je alleen bent of samen. Welkom.’

Het werd een mooie avond.

Hoe onzeker moet je zijn om dingen te verbieden. Dat vroeg ik me af toen ik de berichten op de radio hoorde en later in de kerk zat. Want je kunt wel volhouden dat het allemaal te maken heeft met intolerantie maar ik geloof dat steeds minder. Mijn overtuiging is meer en meer dat het afzetten tegen alles wat niet strookt met de eigen overtuiging wijst op een enorme leegte. Als dat waar je in gelooft onderuit gehaald kan worden door een feest dan heb je een zwak geloof. Dan is dat niet veel waard.

Het gaat niet alleen om een sterke man in Somalië, het gaat ook om mensen hier. Mensen die echt de overtuiging hebben dat onze cultuur omver gehaald kan worden door andere culturen of geloven. Dat kan alleen als je eigen cultuur niets voorstelt en vooral niet weerbaar is.

Hoe moet het dan wel?

Ferm zijn in je eigen overtuigingen. We zijn niet voor niets zover gekomen met alle geschiedenis die we hebben. Onze cultuur, onze gedeelde overtuigingen, normen en waarden en ook al onze vrijheden hebben we niet voor niets gekregen. Daar is veel voor gedaan en gelaten. Dat is ons zeker niet aan komen waaien.

Daarom, precies daarom, moeten wij nooit gaan lijken op of ons gedragen zoals die sultan. Juist wij moeten alle feesten toestaan omdat zij nooit ten koste van ons kunnen gaan. Juist omdat wij alles toestaan, onderscheiden we ons van alle onzekeren, alle zwakken van geloof. Ik denk dat ook de PVV en de aanhangers daarvan niet zozeer slecht, fout of verkeerd zijn. Zij zijn ten diepste onzeker. En hoewel ze de sultan zullen verafschuwen vanwege zijn cultuur, zouden zij zijn gedrag wel willen kopiëren. Niet uit kracht maar uit zwakte.

Ik ben zo intens gehecht aan onze cultuur waarin we kunnen zeggen wat we willen, doen wat kan, in vrijheid onze overtuigingen kunnen leven. Waarin we met woorden elkaar bestrijden omdat er altijd ruimte is voor andersdenkenden. Waarin ik ’s morgens als ik wakker word niet hoef te vrezen voor mijn leven. Mijn gehechtheid is zo groot dat ik alle andersdenkenden welkom heet. Een welkom dat ook inhoudt dat je met dezelfde waarden en normen mij tegemoet treedt. Alleen dan zal en kan ik nog lang gehecht blijven aan mijn wereld.

Geen zwak geloof dus.

 

Niet voor de PVV bedoeld

22 dinsdag dec 2015

Posted by in politiek

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , ,

Ik schrijf dit niet voor aanhangers van het gedachtegoed van de PVV. De kans dat die dit lezen is immers gelijk aan nul. Zo gaat het überhaupt met alle tegengeluiden: geschreven voor eigen parochie. En ook als zij het wel lezen dat zal het hen alleen maar bevestigen in een aantal overtuigingen. De naïeve Gutmensch is links, intellectueel, weet niet wat het volk wil en gaat de eigen ondergang tegemoet. Door het niet eens te zijn met de PVV demoniseer je hen (‘zie je wel’) en geef je blijk van elitair gedrag.

Tot zover de drogredeneringen.

Waarom schrijf ik dit wel? Omdat ik iets kwijt wil. Dat is samen te vatten als: tegen de gemakzucht. Ik vind de PVV een onmatig gemakzuchtig clubje waarbij de laatste tweet van Wilders (Politiek en pers kunnen de rambam krijgen) een mooi voorbeeld is.

Wat staat daar eigenlijk? Allereerst moeten we vaststellen dat Wilders zelf al heel lang Tweede Kamerlid is en onderdeel is van de politiek. Sterker nog, de beste man heeft nooit een andere baan gehad dan ambtenaar of politicus. Al eerder gaf hij zichzelf de kwalificatie neppoliticus mee, want ook hij is onderdeel van dat parlement. Nu maakt hij het bonter: hij zegt tegen zichzelf dat hij de rambam kan krijgen. Dat is voer voor psychologen en getuigt van een helder zelfinzicht.

Ook de pers kan de rambam krijgen, maar dat is oud nieuws.

Waarom kan iedereen de rambam krijgen? Simpel: mensen die zich op Wilders beroepen hebben een aanslag gepleegd op een gezin met een niet-Nederlandse achtergrond. Politici en pers hebben gesteld dat Wilders nu moet komen met een uitspraak dat hij geweld afkeurt. Dat zijn oproep kominverzet betekent dat dat moet met democratische middelen. Maar hij geeft aan dat iedereen de rambam kan krijgen en dat hij zich niet tegen geweld uitspreekt.

De geestelijke armoede en gemakzucht druipt hier vanaf. Waarom je niet uitspreken? Zo moeilijk is dat niet als het gaat om geweld van niet-Nederlanders. Er is dus verschil tussen het ene en het andere geweld. Het ene geweld is af te keuren, het andere is prima. Dat zit er achter, verder niets.

Voorts zal de PVV nooit komen met werkbare oplossingen. Het is een beetje schreeuwen langs de zijlijn, beetje stemming maken, beetje jennen, jij-bakken, beetje puberen op kosten van de belastingbetaler. En juist dat, dat nooit verder komen dan zeggen wat in je opkomt is onmatig gemakzuchtig. Het is zo makkelijk. Kritiek hebben op andere partijen die wel proberen iets te bereiken -ook al ben ik het niet altijd met hen eens- getuigt van dezelfde gemakzucht. Je moet altijd praten. Er altijd uit willen komen.

Blijkbaar heeft het een functie. Zo’n 22% van de kiezers zegt op de PVV te gaan stemmen en nog eens 8% overweegt het. Dat betekent dat 30% van de kiezers in Nederland niet is geïnteresseerd in welke oplossing dan ook en net zo gemakzuchtig is. Een oplossing is overigens een idee dat uitgevoerd kan worden waarmee een probleem verdwijnt. Dat is iets anders dan roepen, het is de consequentie van je standpunt nemen en ten uitvoer brengen. Dat zal de PVV niet doen en met zijn tweet laat Wilders zien dat hij dat ook niet doet. We weten waar we aan toe zijn. Nooit zeggen dat we het niet wisten.

Maar goed, ik schrijf voor eigen parochie. Dat weet ik. Ik zal niemand overtuigen die het hier allemaal niet mee eens is. Ik wil het wel gezegd hebben.

 

Geldermalsen

17 donderdag dec 2015

Posted by in Communicatie

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, ,

Ik rij iedere dag over de A2 langs de afslag Geldermalsen. Afgelopen week nog vroeg ik me af waar ik dat van moet kennen. Ik heb er ooit op het station gestaan vanwege een treinstoring. Verder had ik er geen enkele associatie bij.

Dat is veranderd.

In alle media heb ik gevolgd, als ieder ander, wat er gebeurd is tijdens een avond over de vestiging van een AZC in Geldermalsen. En natuurlijk heb ik alle argumenten gelezen van voor- en tegenstanders. Dat 1.500 teveel is voor een dorp met 11.500 inwoners. Dat men niet tegen vluchtelingen is maar wel tegen zoveel. Het zal. Ik geloof iedereen op zijn blauwe of bruine ogen. Echt, het zal.

Mijn opwinding zit ergens anders.

De mensen die zoveel stennis maken, een openbare meeting verstoren, zoveel vernielingen aanrichten hebben ten diepste niets met welke democratie dan ook. Zij zijn overtuigd van het eigen gelijk en willen dat met geweld doordrijven. Die houding is anti-democratisch, anti-westers en anti-burgers. Zij zijn anti. Mensen die zich zo gedragen zijn ten diepste reactionair en verlangen naar een sterke man die zijn wil oplegt aan anderen. Die sterke man moet dan wel doen wat zij willen want anders is het een onbetrouwbare vent. En die sterke man moet zijn wil aan anderen opleggen en zeker niet aan hen. Het zijn mensen die als dreinende driejarigen hun gelijk willen halen.

Wat moet je nou eigenlijk met dit soort mensen die -Gode zij dank- in de minderheid zijn?

In ieder geval niet voeden met leuzen en hashtags als #kominverzet. Wie dat doet is te kwader trouw. Wel het gedrag afstraffen omdat het niet acceptabel is dat een democratische bijeenkomst zo wordt verstoord. Politici moeten hier heel duidelijk over zijn.

En bij dat afstraffen toch ook gewoon het gesprek aangaan. Waar komt die woede vandaan? Waarom wil met horde zijn en niet een weldenkend mens? Wat denkt men te bereiken?

Ik zal niet beweren dat dat leidt tot enorm diepe inzichten. Het zal er wel toe leiden dat je laat zien dat je niet tot dezelfde horde behoort. Dat de enige manier om ergens uit te komen het gesprek is. Het is niet anders. Dat je niet altijd je zin kunt krijgen. En dat als politici luisteren dat niet betekent dat ze gaan doen wat jij wilt. Dat dat echt iets anders is.

De afslag Geldermalsen zal voor mij nooit meer dezelfde zijn. Ik heb er beelden en emoties en opvattingen bij gekregen. En ook daar zal men uiteindelijk met elkaar in gesprek moeten. Dat moet nou eenmaal in Nederland.

Maar hoe krijg je iedereen zo ver dat een gesprek mogelijk is?

Een minder Vrij Nederland?

15 dinsdag dec 2015

Posted by in Lezen

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , , , ,

Als decennia lees ik Vrij Nederland en al decennia ben ik erop geabonneerd. Ooit op krantenformaat met een bijgevoegd tijdschrift. Interviews met Jan Blokker, Harry Mulisch en Henk Hofland. Grote artikelen waar geen einde aan kwam van Igor Cornelissen onder de noemer ‘onderzoeksjournalistiek’. Als dat in de bus viel, hoorde je een plof op de mat.

Maar goed, in weemoed kan een mens sterven zal ik maar zeggen. Daar gaat het niet om nu.

Gisteren hoorde in Frits Exter op de radio vertellen dat VN gaat vernieuwen. Ik begon blij te luisteren omdat ik me in toenemende mate per week afvraag waarom ik ook alweer een abonnement heb op VN. Weinig artikelen met urgentie (wat iets anders is dan actualiteit), ongelooflijk veel pagina’s met heel veel foto’s en de Republiek der Letteren is verworden tot een paar recensies. Kortom: ik kijk er steeds minder naar uit. Dus als VN gaat vernieuwen dan luister ik!

Vernieuwen betekent in het geval van VN: het wordt een maandblad, er wordt bezuinigd op de redactie en er wordt meer online gedaan. Er volgde een mooi verhaal dat neerkomt op een sterk dalende oplage, weinig verdienvermogen en dus moet er bezuinigd worden. Met de term vernieuwen zou Cornelissen ooit de vloer hebben aangeveegd. Dit is het opheffen van VN in fasen.

Wat zijn de feiten? Tussen 2000 en 2015 is de oplage van VN gedaald met 43%, van 56.000 naar 32.000 (2014). De drie weekbladen – VN, De Groene en Elsevier – zijn gedaald met 23% van 199.000 naar 134.000. De Groene is als enige gestegen in oplage met 46%, van 13.000 naar 19.000. Door die daling en door alle online activiteiten, zijn advertentie-inkomsten gedaald. Er is dus een bedrijfseconomische reden om te ‘vernieuwen’.  Noem het dan alsjeblieft geen vernieuwen.

De realiteit is dus dat ik weer een vertrouwd weekblad verlies en er een maandblad voor terugkrijg. Een maandblad met minder urgentie, algemenere verhalen à la HP/De Tijd. HP/De Tijd haalt ook de aantallen niet meer en dat zal met VN hetzelfde gaan. Als je denkt naar een maandfrequentie te kunnen gaan zonder verlies dat denk je verkeerd. Je gaat nog meer concurreren met bijlagen van de zaterdagkranten, je gaat nog minder loyaliteit krijgen onder lezers en uiteindelijk eindig je als nichetitel.

Nu heb ik helemaal niets tegen veranderingen maar ik ben gewoon geen internetlezer. Internet is snel en kort. Ik gebruik het om op de hoogte te zijn van actualiteit. Voor kennis (iets anders dan informatie) en achtergronden kom ik altijd op papier uit. Heel ouderwets maar het is zoals het is. Ik ben zelfs bereid meer te betalen om dat te kunnen volhouden. Daar zal ik VN overigens niet mee kunnen redden.

Met het verdwijnen van VN zal overigens ook weer een stuk WWII verdwijnen. Geschiedenis. Erfgoed. Opgegeten door de tijd die maar één kant uitgaat. En dat is nooit terug.

Afscheid van een weekblad. Afscheid van VN. Wie volgt?

 

ISIS in ons hoofd

12 zaterdag dec 2015

Posted by in de open samenleving, Europa

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , , , ,

Een van de gevolgen van de aanslagen is dat Europa zich sluit. Niet alleen voor de boze buitenwereld, maar ook in Europa worden landen voor elkaar gesloten. En ik begrijp de reflex. Als je huis wordt aangevallen dan sluit je deuren en ramen. Je kijkt van achter de gordijnen de straat in om te zien of er nog meer ellende aankomt. Begrijpelijk dus.

Hoe het zich uit heeft effect op ons allemaal. Vlak na de aanslagen in Parijs werden opeens overal verdachte pakketjes aangetroffen. Onschuldige pakketjes weliswaar maar men ging ervan uit dat je maar beter tien keer overdreven kunt handelen dan een keer ten onrechte nalatig. Ook dat is begrijpelijk.

Parijs heeft ons namelijk getoond dat terroristen overal en op ieder moment kunnen toeslaan. Dat je nergens veilig bent en vooral dat het een kwestie van wachten is wanneer er iets gebeurt. Want dat er iets gebeurt staat vast. Ook hier in Nederland. En dat dat zo is, is met niets anders te vergelijken. Ik hoorde iemand zeggen dat je morgen ook overreden kunt worden. Dat is waar, maar dat is noodlot. Een samenkomst van omstandigheden. Een aanslag is welbewust gepleegd door mensen die een grote afkeer hebben van onze manier van leven. Mensen die zo gestoord fanatiek zijn, dat zij dat niet naast hen neer kunnen leggen en verder gaan met hun eigen leven.

We zijn nu een maand verder en wat ik zie is dat wij in Europa in een kramp terecht zijn gekomen. Niet alleen zien we dat we de grenzen sluiten en overal verhoogde controles invoeren. We zien ook de sterke groei van nationalistische partijen in zo’n beetje alle landen. FN in Frankrijk, de PVV in Nederland. Kun je Steenbergen nog afdoen als incident, de groei van deze partijen is dat zeker niet. Het duidt op een behoefte aan grote woorden, simpele oplossingen, harde taal, een sterk gezag en vooral een totaal naar binnen gekeerde blik. Niets meer op hebben met Europa, met andere landen, met andersdenkenden. Alleen maar met jezelf.

Ik vind dat gevaarlijk. Om een aantal redenen. De eerste is dat Europa ons al decennia behoed voor oorlog en schermutselingen en dat het ons al die tijd al welvaart en rust brengt. Dat went zo dat niemand meer snapt dat dat door Europa komt.

Verder is het gevaarlijk omdat een open geest ons juist onderscheid van de barbaren, mensen met één boek. Als we onze geest sluiten dan gaan ook wij geloven in ons heilige gelijk, waarmee we gaan lijken op hen die wij vrezen en verachten.

Het is gevaarlijk omdat we bij uitsluiting een beeld moeten hebben van hen die wel bij ons horen, anders kun je niemand buitensluiten. Mijn vraag is dan wie die ideaaltypische Nederlander is. En wie bepaalt wie wel en wie niet goed is? De PVV?

Als laatste is het gevaarlijk omdat we dan precies doen waar ISIS op uit is. Door te zorgen dat zij in ons hoofd zitten kunnen zij ons terroriseren. Door af en toe een aanslag te plegen, liefst overwacht met grote gevolgen, zorgen zij dat wij alles verkwanselen wat ons van hen onderscheidt. De rede, de discussie, het gesprek, de relativering, de lol van het leven, muziek, feesten, boeken, openstaan voor het andere. De achterlijken nemen ons denken dan over.

ISIS zit dan comfortabel in een leunstoel in ons hoofd.

Filosofie bij de kaakchirurg

09 woensdag dec 2015

Posted by in filosofie, mensbeeld

≈ 1 reactie

Tags

, , , ,

Gelatenheid, een woord uit een ver verleden. Een woord met een negatieve bijklank. Het houdt in dat we de omstandigheden willoos ondergaan, dat we capituleren. Ons overgeven, lijdzaam toezien hoe de dingen gaan. Daar komt de negatieve bijklank vandaan want als er iets is wat niet modern is dan is het overgeven aan.

Onze houding, onze moderne houding is gericht op actie, op maakbaarheid. We accepteren niets meer, we komen in opstand, vechten tegen de omstandigheden. Of het nu een buurman is die andere gewoonten heeft (waarmee je zelfs de tv kunt halen) of de komst van een AZC. We komen in opstand. We willen dat iets gebeurt en we willen onze zin krijgen. Daar hoort gelatenheid niet bij.

Gelatenheid zo uitgelegd is maar één kant van de zaak en eigenlijk een heel negatieve. Passief ook.

Deze week moest ik naar de kaakchirurg. Dat wist ik al weken natuurlijk want zo lang duurt het eer je een afspraak hebt. Maandagochtend half tien moest ik mij melden en zou ik ontdaan worden van een kaakontsteking. Vooraf boekje gelezen dat ik had gekregen over wat je kunt verwachten. Een vooruitzicht waar ik niet naar uitkeek en waarover ik als licht hypochondrisch best over in zou kunnen zitten.

Ik koos de weg van de gelatenheid. Op een positieve manier. Ik wist dat het moest gebeuren en ik besloot de dingen te laten voor wat ze zijn. Ik koos ervoor geen gedachten erbij te hebben, geen beelden bij te creëren. Ik besloot gelaten te zijn in de zin die Heidegger ooit beschreef: ik gaf de omstandigheden de kans zich aan me te openbaren, zich voor te doen zoals ze zijn. Dat is iets anders dan passief slachtoffer zijn. Het is heel actief afzien van ieder oordeel en mee te gaan met de omstandigheden. Dat kost veel energie omdat ook mijn neiging is in te grijpen.

De dag van de afspraak liep alles uit. Ik wachtte en wachtte. Toen ik eindelijk een verdoving had heb ik nog drie kwartier zitten wachten in een kamer met een heel erg lelijk behang. Ook daar bleef ik rustig en keek goed om me heen. Waar zat ik eigenlijk? Wat waren dat voor apparaten?

Eenmaal onder het laken concentreerde ik me op alle handelingen van de kaakchirurg. Het snijden in mijn tandvlees, dat ik niet voelde in de vorm van pijn maar in de vorm van schrapen. Het boren van een gat in mijn kaak. Het wegzagen van de wortelpunten. Het geluid van de afzuiging. Het gemompel van de chirurg. Alsof ik een heel heldere waarnemer was in een toneelstuk voor drie mensen.

Ik koos voor filosofie bij de kaakchirurg. Als ik me had overgegeven aan mijn angsten en mijn gevoel dan had ik niet goed geslapen, dan zou ik boos verhaal zijn gaan halen over alle vertraging. Was ik boos geworden, gestrest. Dat deed ik allemaal niet. Het bleek een fluitje van een cent. Ook nu dagen na de ingreep is het nog steeds een fluitje van een cent.

Ik pleit voor veel meer gelatenheid in het leven en in het debat. Laat de dingen zich aan ons openbaren zoals ze zijn, zonder vooroordeel de feiten zelf laten spreken. En dan handelen. Pas dan. Na een wijs oordeel.

Gelatenheid als wapen tegen populisme. Het lijkt me wel wat.