Al een tijd ben ik niet in Frankrijk geweest. Lang, te lang naar mijn zin. Ik heb mijn verjaardag nog gevierd in Carcès en media augustus was ik weer in Nederland. Eigenlijk maar twee maanden geleden, maar het voelt als een eeuwigheid. Begin november zal ik in ieder geval even de Auchan in Roncq aandoen. Maar dat is het dan ook.
Frankrijk is nooit uit mijn gedachten. Als het herfstig wordt heb ik heimwee naar Parijs en als de bomen verkleuren heb ik heimwee naar de velden en bossen in de Var. De geuren, kleuren en het licht.
Ik probeer ook wat objectiever te kijken naar Frankrijk. Waarom is mijn verlangen altijd zo groot en waarom gaat dat verlangen uit naar Frankrijk? Je kunt zeggen: pure gewenning! Ik kom immers al twintig jaar in hetzelfde dorp waar ik iedere steen en stoeptegel ken.
Maar dat klopt niet helemaal. Ik ben ooit verliefd geworden op Frankrijk zonder al die jaren achter me. Waarop dan precies? Ik ga een poging wagen aan de hand van een aantal herinneringen.
De Provence, Var
Hier bracht ik niet zozeer mijn eerste franse vakanties door, maar mijn herinneringen zijn wel heel scherp. We reden naar het zuiden en opeens veranderde het landschap. Het werd droger, heter en zonniger. De Autoroute du Soleil werd op een zeker moment omzoomd door palmen en bomen die je in het zuiden ziet. We gingen van de snelweg af bij Saint-Maximin-la-Sainte-Baume. Daar had ik op de camping een plek gereserveerd. Twee weken stonden we in een naar kruiden geurend veld met bomen. De hitte was zwaar maar heerlijk. Twee veel te kleine stoeltjes en zo’n campinggas-stelletje waarop ik koffie zette.
Honderden kilometers reden we door de Var. Naar zee, naar Nice, naar het noorden, overal. Het landschap vond ik prachtig en de mensen nog meer. Vriendelijk, heel eenvoudig en gastvrij. Ik kocht in de lokale supermarkt blikken couscous: twee blikken op elkaar, een met de groenten en een met de couscous zelf. Op één pitje kon ik zo een heerlijke maaltijd maken. Die supermarkt liep overigens over van allerlei lekker dingen. Wijnen, charcuterie, cassoulet in blik met onverwacht bleke worstjes en natuurlijk altijd topbrood met heerlijke kaas. De interne mens kwam geweldig aan zijn trekken.
Maar er was meer. Ik kwam er in de Var achter dat Frankrijk een samenleving is die geschraagd is op waarden. Niet op efficiëntie of functionele logica, maar op waarden. Het is niet voor niets dat op ieder Hôtel de Ville en op iedere gevel van scholen, de waarden opgesomd staan: Liberté, Égalité, Fraternité. En ja, we weten inmiddels dat niet iedereen gelijk wordt behandeld, maar het streven is er wel naar. De Var is ook een waardensamenleving: de historie, in toenemende mate de aandacht voor de oude taal en het altijd teruggrijpen op wat mensen bindt. De bodem, de geschiedenis en de afkeer van Parijs. Zo ongeveer. Als een van de waarden gelijkheid is, dan vertaalt zich dat in het feit dat iedereen in dezelfde rij staat om iets voor elkaar te krijgen. Vroeger bij het postkantoor en overheidsdiensten, tegenwoordig online (als het überhaupt al online is).
De basis is de overtuiging dat iedereen onderdeel is van hetzelfde volk, hetzelfde land en dat zullen we weten ook. Discussies gaan over politiek, sport, maar ook over overtuigingen. Vanuit welke waarden doen we de dingen? Daarmee is rationaliteit ver te zoeken. De elektricien kan wel drie keer langskomen met het verkeerde relais, maar dat is geen probleem. We praten gezellig verder bij een glas wijn over de wereld en omstreken. De intenties zijn goed, de uitvoering wat minder maar die is ook minder belangrijk.
In mijn twintig jaar de Var leerde ik dit kennen in de gesprekken met de mensen in het dorp. Men denkt anders dan wij hier in Nederland. Anders en voor mij prettiger. Er zit een soort stoere overtuiging en overlevingsdrift in de fransen. Maar er is meer.
Bretagne
Dat koppige, vasthoudende had ik al veel eerder ontmoet in Bretagne. In het noorden, Morlaix, Carantec, camping Les Mouettes. In het zuiden bij Carnac. Daar leerde ik de Bretonnen kennen. Op het eerste gezicht stugge lui tot je moeite doet en ze jou wat leren kennen. Dan gaan de deuren open en dan drink je samen wat in het café. De geschiedenis is onderdeel van het dagelijkse leven. Een eigen taal, een eigen stugge volhardende volksaard, een ruige natuur en ruig weer. Ik dacht toen dat die geaardheid, het geaard zijn, typisch Bretons was. Dat bleek dus niet zo te zijn.
Wat ik in Bretagne heb leren kennen, naast de mensen, zijn ook whisky en Gitanes. Mooie tijden.
De Bourgogne
De koude nachten in een tentje in Meursault, waar je voor een habbekrats in de campingwinkel top Meursault kon kopen voor weinig! Als gisteren. Het prachtige landschap met al die dorpjes waar eigenlijk nooit veel te doen is. Waar de mensen hard werken om de beste wijnen ter wereld te produceren. Ook hier de supermarkten met een assortiment dat je in Nederland nooit zal tegenkomen. Maar ook hier die koppigheid over het uitzonderlijke van de eigen grond, de eigen terroir. De trots op de afkomst en de manier waarop men al sinds lang op dezelfde manier met dezelfde liefde wijn maakt. Waarbij dat laatste helemaal niet waar is natuurlijk. Er staan nu grote RVS-vaten waarin de wijn langzaam tot wasdom komt en de wijnproductie is gerationaliseerd.
Ook hier dacht ik dat dat zelfbewustzijn vooral de Bourgogne gold. De beste wijn, het mooiste landschap, het beste eten et cetera. Maar ook hier was meer aan de hand.
Frankrijk buiten Parijs.
Buiten Parijs (Parijs kom ik zo op terug) is Frankrijk ruraal. Men leeft in, met en van de natuur. Of het nu om wijnbouw gaat, of het gaat om de kazen van de Savoye of een lokale worst of zelfs de vraag waar je eigenlijk de beste Cassoulet kunt eten: de binding tussen mens en natuur is altijd aanwezig. Ge-aard is men. Dat zie je overigens in meer rurale samenlevingen. Wat er in Frankrijk bijkomt is een aantal diepgewortelde waarden: vrijheid, gelijkheid, broederschap en laïcité. Wat mij opvalt in de gesprekken over politiek of over het milieu dat Fransen nooit rationeel kijken. Nooit vanuit de vraag wat bijvoorbeeld economisch de beste keuze is, of welke keuze het meeste geld oplevert. Bijzaken zijn dat. Waar het om gaat is of de dingen die gebeuren congruent zijn met de gedeelde waarden. Als Macron iets doet wat niet bevalt dan ziet men allereerst een rijke man die zich verheven voelt boven le peuple. En fransen zijn niet peuples maar actieve citoyens, actieve burgers, die hetzelfde willen worden behandeld. Vanuit de gedeelde waarden.
Het leven met de natuur is altijd onzeker. Een slechte winter en voorjaar en je oogst is kapot. De droogte van de afgelopen zomer zag men met lede ogen aan. En, of beter, maar er is altijd die gedeelde laag. We zijn Fransen met een hoofdletter en wij doen de dingen niet alleen beter maar we delen ook basiswaarden. Er zijn meer chauvinistische samenlevingen, Frankrijk voegt daar die universele waarden aan toe.
Parijs
En dan is er nog Parijs. De navel van Frankrijk, de plek waar al het gezag zich bevindt, waar de mensen de rest van de wereld beschouwen als achterlijk platteland, waar men mooi, hip, BCBG, gevat en grootsteeds wil zijn. Parijs is een universum op zich waarin men werkelijk niet snapt wat de rest van Frankrijk wil. Je ziet het in de krant als je hier in Nederland leest over Frankrijk. Er is een regering en er is een Président die macht heeft. Die, vanuit Parijs, uitmaakt wat er 800 kilometer verderop in Carcès gebeurt. Carcès, waar de pinautomaat het ‘apparaat van Macron’ wordt genoemd. De rest van Frankrijk lijkt niet op de Parijzenaar dus al die waarden gelden niet voor de rest, niet voor de boeren.
Frankrijk van een afstand
Je ziet het beter als je er niet bent, denk ik wel eens. Ik denk met heimwee aan mijn dorp en mijn terras. De chef die ’s avonds om half twaalf toch even een maaltijd voor je maakt, gewoon omdat je trek hebt en lang in de file hebt gestaan. Waar de burgemeester je horloge repareert want dat doe je nou eenmaal en graag ook kosteloos. Want ja, jij bent jij en je horloge is een Lip! Frans dus.
Het kleine en het knusse, maar ook het bedreigde van een dorp in de verarmde Var. Dat is aantrekkelijk. Dat gaat over gelijkgestemden die gewoon een mooi leven willen hebben. Gelijkgestemd maar ook gewoon gelijk en gebroederlijk op het terras. En de pastoor drinkt een glas mee, zolang hij zich maar niet bemoeit met de politiek maar alleen met de ziel. De terroir van een dorp.
Parijs is de stad waar ik heimwee naar heb juist omdat het een eiland is in Frankrijk. Ook, net als de rest, daar geen ratio maar de geest en de ziel. Parijs is filosofie, kunst, verliefdheid, politiek. Parijs is ’s morgens om zeven uur opstaan om de stad wakker te zien worden.
Frankrijk van een afstand is een verlangen naar alles wat ik ken en alles wat ik nog niet ken van het land en de mensen. Als ik er niet ben voel ik het, als ik er ben zie ik het een stuk minder scherp.
Dick Koopman 