De natuur, de mooie stadjes en alle culinaire genoegens langs de Côte d’Azur kunnen je zomaar afleiden van allerlei culturele hoogtepunten. Er is al zoveel te zien! En toch nodig ik je uit voor een trip langs de Côte waarin grote en kleine cultuur centraal staan. Mijn subjectieve keuze en er is natuurlijk veel meer. We beginnen in Marseille en reizen een driehonderd kilometer.

Dag 1: Marseille.

Met zo’n 300 kilometer voor de boeg snuif ik de zeelucht op. Links van me zie ik de oude haven van Marseille, druk, levendig, warm. Tegenover me zie ik het Palais du Pharo en als ik naar rechts kijk zie ik de blauwe Méditerranée. De zee waarlangs we de komende dagen zullen rijden. Het begint hier en het eindigt in Monaco. Op zoek naar kleine culturele verrassingen.

Ik zie dit allemaal vanuit een grote culturele verrassing: het Mucem. Aan de kop van de haven lijkt het een groot blok zwart metaal. Een prachtig gebouw met altijd mooie exposities. Mucem is niet heel groot en dat maakt het zo aangenaam. Je kunt alles tot je door laten dringen zonder de uitputting van bijvoorbeeld het Louvre. Mucem legt ook altijd de connectie met Noord-Afrika, de Maghreb. Altijd verrassende exposities. Vaak prachtig, soms helemaal niet. Ben je er klaar mee? Gewoon wat drinken op het aangename terras en van binnen door het skelet naar buiten kijken. 

Als we naar buiten gaan lopen we richting de oude haven en daar links naar boven, Le Panier in. De oude wijk waar je veel street art vindt en hier en daar ook kleine galerietjes. Sommige vol met kitsch, sommige met verrassend mooie kunst. De sfeer is hier altijd top. Maar ik kom ook voor een ander museum: La Vieille Charité. Je zou er zomaar voorbijlopen, maar doe dat vooral niet. Door de poort naar binnen en je komt in een soort enclave van prachtige architectuur met altijd interessante kunst. De laatste keer dat ik er was hingen er hallucinante doeken van vijf bij zeven vol kleuren. Het was prachtig. En als de kunst wat tegenvalt dan is er genoeg te zien aan de barokgebouwen.

Weer naar buiten, richting haven en weer naar links. Op weg naar cultuur? Zeker. Naar een museum? Niet echt, maar wel een soort van: Maison Empereur. Een winkel, een quincaillerie van bijna tweehonderd jaar oud. Meer dan duizend vierkante meter van aaneengeregen “winkeltjes” waar al die tijd weinig aan is gewijzigd. Als je iets van Marseille wil voelen moet je hier naartoe. Alles kun je er krijgen. Een tijdmachine is het. 

Na een goede lunch in de haven stappen we op de boot naar Château d’If. Een oud fort (1531), lang gebruikt als gevangenis in de zinderende hitte. Als je er rondloopt kun je je voorstellen hoe het moet zijn geweest als gevangene. In de verte Marseille en geen enkele kans om daar te komen. Er is een kleine expositie over een literair werk, De graaf van Monte-Christo. Pure fictie met dit fort als plaats van handeling. Van filmposters tot een ets van Dürer, het is hier allemaal te vinden. Vreemde plek eigenlijk. Wel erg leuk om te bezoeken, al was het maar vanwege de boottocht.

Maar we moeten door.

Dag 2: Îles de Porquerolles

Na een goede nacht in een hotel aan de haven rijden we langs de kust. Een korte stop in Cassis voor een koffie, heerlijk als altijd. Even langs de Calanque de Port-Miou voor het prachtige uitzicht en dan door naar Toulon. Hier is niet zoveel te vinden, hoewel de haven wel heel aangenaam is. We rijden nog zo’n dertig kilometer door naar het uiterste puntje bij Giens, La Tour Fondue, om daar de boot te nemen naar Porquerolles. Ook een vast stekkie. Fiets huren en je kunt in een dag het hele eiland zien, inclusief wat forten, de vuurtoren en strand. Ga in ieder geval naar de Batterie des Mèdes, op het uiterste noordoostelijke puntje van het eiland. Het is een eind lopen maar zeer de moeite waard. Een prachtig bouwwerk en een adembenemend uitzicht. Bezoek ook de Église Sainte-Anne de Porquerolles, een kleine mooie stemmige kerk. En daarna wat drinken bij een van de restaurants op de Place d`Armes.

Wat voor mij als fervent lezer ook van belang is: Georges Simenon heeft hier gewoond en een van zijn boeken speelt zich hier af: “Mon ami Maigret”. Niets meer van terug te vinden, maar als je het boek leest proef je sfeer van dit eiland. Een oase in de zee. 

Een dag op het eiland maakt je rozig; we varen terug naar Giens om daa in de buurt te overnachten.

Dag 3: Saint-Tropez en Saint-Raphaël

De volgende dag gaan we richting Saint-Tropez, de D559 af. Dorpjes onderweg om van te smullen en dan het liefst tijdens een lunch. Gegrilde sardientjes of dorade met een petit blanc en je kunt weer een hele middag verder. 

Saint-Tropez bezoeken we vooral voor het stadje achter de haven en buiten het hoogseizoen. De haven is een tourist trap, terwijl als je iets verder doorloopt merk je hoe relaxed het hier kan zijn. Ik hou vooral van de wijk rond de voet van de Citadel. Rustig, een paar goede restaurantjes en een mooie klim naar boven. Maak die klim vooral! Vanaf de citadel heb je een geweldig uitzicht over de baai van Fréjus tot Sainte-Maxime. Eenmaal boven is er een klein leuk museum, het Musée d’histoire maritime. Mooi vormgegeven én je krijgt een inkijkje in het oude Saint Tropez. Philippe Starck heeft een van de ruimtes ingericht. 

Verder door Sainte Maxime naar Saint-Raphaël. Hier gaan we overnachten in een hotel aan de boulevard. Tja, los van zon zee en zand, is er in Saint-Raphaël iets te beleven? Je kunt naar het Musée Louis Funès natuurlijk, maar ik heb daar niet heel veel mee. Zijn films hebben me nooit kunnen bekoren. Maar er is een festival in Saint Raphael dat heel cultureel en dierbaar is.

Jaren geleden liepen we het stadje in vanuit datzelfde hotel. De boulevard Félix Martin in en toen hoorden we muziek, oude muziek en zang. Op de Place Pierre Coullet was een Provençaals muziekfestival gaande. Een toevalstreffer, maar je kunt het dus gewoon treffen. Muziek, eten, drinken, weinig toeristen en heel veel lokale bewoners. De sfeer was top, warm en zoel, de mensen gezellig en gastvrij en het werd een mooie zomernacht. En nee, dit is geen museum maar wel een kijkje in de culturele rijkdom van de Provence. Men zong er liederen in het Provençaals, wat zacht en rond klinkt, en we konden volop dansen. Dat was toen, maar het is een jaarlijks festival. Kijk op de site van de stad wanneer het precies is en zorg ervoor dat je het net zo treft als wij toentertijd. 

En het hotel is weer prima met vanuit het bad zicht op de zee.

Dag 4: Cannes en Nice

Na het ontbijt op naar Cannes. Dat is voor ons altijd een feestje. Natuurlijk is het heel toeristisch maar daar kun je doorheen kijken. Op de Rue d’Antibes lopen lokale bewoners van allerlei snit in de schaduw van de bebouwing. Stokoude chique vrouwtjes die langzaam voortgaan, zakenlui die haast hebben. Hier, en niet op La Croisette zie je het oude Cannes. We gaan altijd naar twee plekken: de Marché Forville en Le Suquet. 

De overdekte Marché is heel Frans. Alles kun je er kopen voor een prijs per kilo. Je gooit alles in een mandje, het wordt gewogen en je rekent af. Je vindt hier de culinaire cultuur van de Provence. Truffels, allerlei soorten boontjes (flageolet de coco) en poeder van cèpes. Kost wat, maar koop dat vooral. De rest van het jaar smaakt alles beter. Le Suquet is een prachtig stukje Cannes. Krap, overvol en authentiek. En als je van oudheden houdt bezoek dan het Musée de la Castre. Sowieso een mooie plek met mooi uitzicht maar ook een heel prettig museum.

Oh, en vergeet niet naar Ladurée te gaan om de lekkerste macarons ooit te kopen!

Vanuit Cannes is het zo’n veertig kilometer naar Nice. Hier gaan we overnachten in een fijn hotel in het centrum. Na inchecken gaan we de stad in, wandelen. We lopen richting de Promenade des Anglais en dan langs de zee naar het Negresco. Voor het eerst stappen we naar binnen de bar in. Een museaal hotel dat ruikt naar vergane glorie. Nog altijd prachtig maar zeer gedateerd. De reden dat je toch moet gaan is dat het prachtig is. Een heerlijke cocktail bestellen en wat rondlopen in de grote koepelzaal. Vol met kunst waar je stil van wordt. Zelfs de toiletten stralen rijkdom, historie en extravagantie uit. We relaxen en genieten.

Dag 5: Nice

De volgende ochtend gaan we wandelen. We hebben niet helemaal beseft waar we aan zijn begonnen. Ver is het niet maar het is flink klimmen. Waar we naar toe gaan? Een van de mooiste en fijnste musea die we hier kennen: het Musée National Marc Chagall.

Samen met Mucem is dit het omrijden waard. Waar veel andere musea je een inkijkje geven in de geschiedenis of een overzicht bieden van allerlei werk is dit een archetypisch museum. Geheel Chagall en als je binnen bent merk hoezeer Chagall onderdeel is van ons collectief geheugen. Je herkent alles direct, ook al zie je het voor het eerst. Trek hier echt tijd voor uit. Ga zitten op een bankje en kijk gewoon naar één werk. Lees erover. Leer over het merkwaardige leven van de man. Adembenemend is dit. Het museum zelf is heel mooi en licht en er is een fijne tuin. Hier moet je de tijd voor uittrekken, lezen over al het werk, alles op je in laten werken. Prachtig.

Later op de dag huren we fietsen en rijden we de stad uit richting de Colline du Château. Langs de Marché aux Fleurs (mooi stukje Nice) helemaal naar boven tot aan de twee kerkhoven. Prachtig uitzicht en een fijne rit. En als we terugfietsen doen we twee kerken aan. De kathedraal van Sainte-Réparate die groot, mooi en imposant is, en de Église Saint-Jacques-le-Majeur de Nice. Veel bescheidener qua omvang maar zo rijk qua inrichting. Een devote katholieke plek. Dat voel je aan alles.

Dag 6: Monaco

Op onze laatste dag gaan we naar de laatste stop: Monaco. Voor de musea? Nou, niet echt. Sterker nog, voor mij is Monaco een levend museum van overweldigende rijkdom. Je kijkt om je heen en je ziet een automuseum bij het Casino, een botenmuseum in de Port Hercule en natuurlijk een mensenmuseum van de zeer rijken. Maar als je dan toch iets van kunst wil meemaken, ga dan naar de tuin achter het casino. Prachtige beelden en objecten. Mooi en verrassend, gewoon in de open lucht. Je kunt door de kunst heenlopen. En natuurlijk met schitterend uitzicht op zee. Loop ook even het casino in. Het kan en daarom moet je het doen. 

Er is één museum dat ertoe doet, het oceanografisch museum. Spectaculair gebouwd aan zee en een koddig onderzeeërtje voor de deur. Een leuk informatief museum met een mooie collectie. Van levende vissen tot aan gigantische skeletten.

De wijk rond het paleis is zeker heel druk maar wel de moeite waard om gewoon eens doorheen te gaan. Het paleis op zich vind ik wat tegenvallen maar de ambiance is bijna dorps. En je vindt er een van de mooiste panoramische punten die ik ken. In één blik overzie je een heel land. Best bijzonder. Je kunt er ook lekker eten bij een achtergebleven Amerikaan, Tony. Prima plekje en tegenover het paleis. 

We zijn er. De driehonderd kilometer vanaf Marseille zitten erop. Hadden we meer kunnen zien? Vast wel. Kathedralen die we niet bezocht hebben, het Musée de la Légion Etrangère in Aubagne dat we links hebben laten liggen, het Musee Renoir in Nice en ga zo maar door.

Toch was onze trip een mooie mix van hoge en lage cultuur, van geest en lichaam en steeds vol liefde voor Frankrijk.

(*) ook gepubliceerd in En Route, nummer 177, Nazomer 2022.

Carcès is een klein dorp dat steeds kleiner wordt. Een krimpende gemeenschap. Sinds 2015 is het dorp met zo’n honderd mensen gekrompen tot 3380 inwoners.

Jongeren trekken weg naar Aix, Toulon of Marseille. Op naar een goede opleiding of werk. De jonge mensen die achterblijven werken wat in de schaarse lokale horeca en retail of in de wijnbouw.

Ouderen zijn er volop en gaan op een dag dood. Na een meest lang en gezegend leven. Vaak in niet al te beste materiële toestand maar wel in goed welzijn. Het dorp is vergevingsgezind voor hen die er blijven. Het tempo is laag, het klimaat lekker en de dag beginnen met een koffie en een croissant is prima. En op een dag zit het leven erop en sterft iemand.

Ik heb in de loop der jaren al veel uitvaarten meegemaakt, van een afstandje, dat wel. Ik loop dat ‘s morgens naar het dorp en op weg naar Bar Central zie ik de zwarte uitvaartbus al staan. Het is altijd een bus. Vijf mensen erbij minimaal. Vier om de kist te dragen en een om voor te gaan. Wachtend.

Dan luiden de klokken, loom en gepast. De pastoor komt in vol ornaat naar buiten, de kist wordt uit de bus geschoven, de pastoor zegent de kist en schouders gaan eronder. De kist wordt de kerk ingedragen met erachter iedereen die de uitvaartdienst wil bijwonen.

De laatste keer vond ik verdrietig. Niet meer dan tien oude mensen stonden te wachten en liepen de kerk in. Tien. Ik heb uitvaarten gezien met meer dan honderd mensen gezien, luidruchtige uitvaarten met vijftig motorrijders. Dit was de kleinste ooit.

Ik zat op het terras met mijn jongste zoon en we spraken over het waarom van die heel kleine uitvaart. Waarschijnlijk een heel oude persoon met nog maar een heel klein netwerkje. Een vol leven dat eindigt als een stipje in de geschiedenis.

Het zet je aan het denken hoe het jou zal vergaan.

De koffie en de cacolac waren op en we gingen naar huis. Later die dag nog teruggegaan om twee kaarsjes aan te steken. Een, zoals altijd, voor al mijn geliefden en de ander voor die voor mij onbekende.

Vlakbij ons dorp ligt een meer, het Lac de Carces. Het is zo’n 2,5 kilometer lang en op z’n breedst 700 meter. Een kronkelige weg gaat er langs en het is er altijd druk. Zwemmen mag je er niet en erop varen is ook ten strengste verboden. Vissers vind je er volop. Een mooi meer, bedoeld als watervoorziening in de Var tot en met de stad Toulon. Een belangrijk meer dus ook.

Er zijn jaren dat het water laag staat maar zo laag als dit jaar hebben we het nog niet eerder gezien. Meters onder het normale peil. Er zijn zoveel stukken geheel drooggevallen dat die veranderd zijn in groene weiden. Het enige dat ontbreekt zijn de koeien.

Het is droog in de Var. Al maanden heeft het er nauwelijks geregend en als het al regent, zoals afgelopen week, dan verdampen de dikke druppels op het moment dat ze de grond raken.

Het is zo droog dat de lokale bewoners niet gewoon klagen, want dat doen zij bij ieder weer, maar bezorgd zijn. Een beetje hete zomer is goed voor de wijn, meer smaak, meer gecorseerd, maar deze zomer is toch echt anders dan de eerdere, zo zegt men. Het is niet gewoon warm maar onrustbarend warm.

We hebben zomers meegemaakt waarin de temperatuur opliep tot 40 graden plus. Op sommige dagen. Die temperatuur is dit jaar redelijk normaal. De nachten zijn niet meer koel, zo rond de 16 graden maar warm. 23, 24 graden gemiddeld. Iedere nacht weer.

Ik heb een boek laten liggen op een vensterbank en dat boek was door en door warm de volgende ochtend. Echt warm.

Weer is geen klimaat, klimaat kun je vaststellen door langdurig het weer te bestuderen, te volgen, en te vergelijken met eerdere periodes. Aan de hand van een jaar voortdurende droogte en hitte zal ik geen uitspraak doen over klimaatverandering. Sterker nog: ik ben geen klimatoloog en ik heb er dus geen verstand van.

Wat ik wel weet is dat de lokale bewoners verontrust zijn. Dat zij iets zien dat zij niet eerder hebben meegemaakt. Iets dat niet goed is.

Ik relativeer dingen graag om niet overal een crisis in te zien, of de ondergang van het Avondland. Ik relativeer de hitte in de Var dus ook en ik wil er geen voorbode in zien van iets dat onbeheersbaar is en daarmee zware gevolgen zal hebben.

Maar ik ben er niet gerust op.

Een typisch Frans dorp, ver weg van Parijs, diep in het zuiden. Mensen om half elf ’s morgens op het terras achter een biertje of een p’tit blanc, kletsend, rokend. Lome sfeer omdat het wederom een warme dag zal worden. Hier en daar een verdwaalde toerist met een croissant achter een kop koffie. Zich verbazend dat je hier je meegebrachte croissants gewoon op het terras mag opeten. In je eigen land zou je weggejaagd worden.

Een hoofdstraat met drie boulangers, een slager, twee kleine supers en nog het een en ander. Veel is het niet.

Veel is het wel geweest. Er was een Presse, met een kale altijd goedgehumeurde eigenaar die kranten verkocht van over de hele wereld. En speelgoed. En pennen en papier. En asbakken. En snoepgoed. En de Gala. Hij verkocht van alles, behalve sigaretten. Daarvoor moest je naar een van vier buralistes die dat wel mochten. De kale eigenaar had er altijd goede zin in. Tot op een zekere dag hij dat niet meer had. Les Mousquetaires, de supermarkt net buiten het dorp, verkocht opeens ook tijdschriften. Niet veel later stopte hij ermee. Hij vond het niet meer leuk. Zijn winkeltje werd overgenomen door de eigenaar van de supermarkt die het weer aan zijn dochters gaf. Alles werd verbouwd, de dochters bleken geen enkel talent te bezitten (of het moet het volstrekt negeren van klanten zijn geweest) en niet veel later was de winkel leeg.

Er zit nu een makelaar.

Van de vier buralistes zijn er nog twee over. Annex barretje, dat helpt. Er was ook ooit een speelgoedwinkel. Hadden veel Lego en de zonen konden er naar hartelust rondkijken. Soms kocht ik wat voor hen en de eigenaren waren leuke kindvriendelijke mensen. Ze stopten ermee en toen kwam er een jongere dame die het niet op kinderen had. Zelden in een speelgoedzaak zoveel chagrin tegengekomen. Ze kreeg het voor elkaar dat de zonen er niet meer naartoe wilden. Exit speelgoedzaak. Even heeft er nog een hamburgertent gezeten, maar hier eet men liever pizza. De pizzatent is er nog, Totolina.

Een echt Frans dorp dat ooit vol leven was. Restaurants, winkeltjes, ontmoetingsplekken, drukte. Maar de wereld verandert. Toeristen willen meer luxe, meer winkels bij elkaar met een breed assortiment. En ook de lokale bewoners kopen liever bij de Ecomarché omdat dat voordelig is. Alle crises hebben hier flink toegeslagen. Het inkomen is laag en iedere euro is er een. Dus ook de salle à manger op de foto is reeds lang gesloten. Het grootste hotel, het enige hotel van het dorp is dicht. Het wordt nu verbouwd en de gevel doet vermoeden dat er weer groots gelogeerd kan worden op termijn.

In de loop der jaren is het dorp minder druk geworden met winkeliers en andere neringdoenden. Af en toe een toerist die graag goed brood koopt en zich God in Frankrijk waant op het terras van Le Central.

Maar er is meer. Er komen weer nieuwe zaakjes terug. De groenteboer die ermee was gestopt, geen opvolging, liet een lege zaak achter. Ene Marie is gekomen en heeft er nu weer een bloeiende zaak van gemaakt voor de lokale bewoners. Net zo duur en vaak goedkoper dan de supermarkt: Chez Marie Fruits et Légumes. Er is een koekjeswinkel gekomen waar je allerlei lokale lekkernijen kunt kopen. De lokale ‘troisfoisrien’ is er ook nog steeds. Telkens een andere mevrouw die de scepter zwaait, maar je kunt er voor een habbekrats van alles en nog wat kopen.

Het dorp is veranderd. En het oude dorp zal niet meer terugkomen. Vroeger is dood, dus het is hoe het is.

Als je goed kijkt zie je door alles heen ondernemingsgeest, zorg voor de lokale economie en de wil om er iets van te maken. Dat hebben ze hier volop. Niet bij de pakken neerzitten, maar doen. En intussen stemt een meerderheid op RN. Dat dan weer wel. Een meerderheid van een minderheid die is gaan stemmen. Met wantrouwt Parijs en vindt tegelijkertijd dat Parijs meer moet doen voor de lokale economie.

Er gebeurt dus veel maar in zo’n laag tempo dat je het bijna niet waarneemt. Goed opletten en blijven kijken dus. De vertraging verdragen, dat moet je wel kunnen.

Wat makkelijk is als het hier al meer dan twintig jaar komt.