Je staart naar het heelal en je kijkt in het verleden. Op miljoenen lichtjaren afstand staan sterren en je weet dat wat je ziet er misschien niet eens meer is. Heel ver verleden. Maar ook dichterbij is het verleden aanwezig. Als de zon nu zou ontploffen merken we dat pas over 8,3 minuut. We leven kortom in een tijdmachine, waarbij ook mijn verleden er is op het moment dat ik dit schrijf. Het is alleen redelijk abstract. Je weet dat het zo is maar het overkomt je. Het is een gegeven dat we niet kunnen manipuleren.

Tijdmachines, zo leren we, kunnen niet bestaan. Echt?

Ik ben tot het inzicht gekomen dat mijn eigen tijdmachine bestaat en boekhandel heet. Concreter nog, de boekhandel in mijn dorp. Nog concreter: Boekhandel Kramer & van Doorn.

Als ik de boekhandel binnenga dan stap ik in een ruimte waarin zich allerlei deuren bevinden. Deuren naar het verleden, naar het nu, maar ook naar de toekomst. Deuren die ik ken, andere die ik links laat liggen en soms ook een nieuwe deur. En hoewel de boekhandel begrensd is in tijd en ruimte is de toegang tot die andere werelden oneindig uitbreidbaar.

Mijn route is altijd dezelfde. Ik loop binnen langs de tafels met bestsellers. Die bekijk ik nooit. Ik loop naar achteren en ga naar de kasten met filosofie. En daar gebeurt het. Die kasten gaan open met ieder boek dat ik zie. Ik kan heel ver terug in de tijd als ik een boek van Plato pak en opensla. Ik stap dan in het Griekenland van eeuwen geleden. Ik kan oppervlakkig kennismaken met hem maar ik kan ook ervoor kiezen de komende weken rond te dwalen in het oude Athene. Van recentere datum kan ik de laatste vertaling pakken van het werk van Kant. Met hem meelopen op zijn wandeling door Koningsbergen zo rond 1790, iedere dag dezelfde wandeling met steeds andere en diepere gedachten. Ik kan Savater pakken om na te denken over politiek in deze tijd. Of Žižek. En ik kan opeens een geheel nieuwe deur openen en voor het eerst een boek van Giorgio Agamben lezen.

Daarna ga ik altijd naar literatuur. En daar is het precies hetzelfde. Ik kan de oudheid in door de deur te openen die Dante heet. En ik kan over die andere oneindige bibliotheek lezen bij Borges. En soms word ik gegrepen door een titel die voor mij een opening geeft naar een nieuw stuk heelal. Een titel als een wormgat naar een voor mij onbekende dimensie. Zwarte Schuur was voor mij zo’n titel.

Vaak kies ik voor bekende deuren naar bekende delen van de ruimtetijd. Dan koop ik het laatst uitgegeven boek van Beauvoir bijvoorbeeld. In dát deel van het verleden vertoef ik graag. De jaren 60 en 70 van de vorige eeuw zijn in mijn verleden belangrijk. Ik hou die tijd graag dichtbij en door zo’n boek te kopen lukt dat me ook.

Door alles te lezen reis ik door de tijd. Door veel te lezen krijg ik niet alleen een beeld van al die eeuwen maar ik kan het ook bijna ruiken en voelen. De tijd is dichterbij gekomen en al dat verleden wordt ook mijn verleden.

Sterker nog: door te lezen word ik onderdeel van die tijd, van het nu en van de toekomst mét al die mensen. De auteurs maar ook de personages in al die boeken. Ik breid mezelf uit in het heelal.

Maar hoe zit het dan met de toekomst?

Ook die is toegankelijk. Ik loop naar de kasten Maatschappij of Wetenschap en daar kan ik toegang vinden tot de toekomst. Of beter gezegd: tot hoe we nu over de toekomst denken.

Ik heb toegang tot de toekomst van de multiculturele samenleving bijvoorbeeld, waarbij ik met een ander kan meelopen en praten en denken over voordelen en nadelen. Maar ik kan ook in gesprek gaan over de Snarentheorie als alternatief voor of verdieping op de elementaire deeltjes van de kwantummechanica.

De boekhandel stelt me zelfs in staat het verleden niet alleen te betreden, maar opnieuw te creëren. Ik neem een kookboek met recepten die al eeuwen bestaan en maak die thuis na. De geuren gaan door het huis. In het nu kan ik zo de wereld over reizen. Ik kook heerlijk Koreaans. Ik neem een recept, ga bij de toko Koreaanse kruiden en kruidenpasta’s koken en ga aan de slag. En als ik daarmee bezig ben, weet ik dat op enig moment aan de andere kant van de wereld ook iemand dit bereidt.

Ik kan zo doorgaan. De afdeling reisboeken. Theologie. Ik stap de deur door samen met Anselm Grün die me dichterbij Benedictus brengt. Mij met hem laat wandelen. Geschiedenis, om een van de vele biografieën van Churchill te lezen. Contact met de Boerenoorlog of met Duinkerken waar ik ooit op het strand stond.

Omdat de fysieke boekhandel mij dit allemaal geeft zal ik nooit online boeken kopen. Het is niet alleen een kwestie van je lokale winkelier ondersteunen. Het is veel meer. Het is een panopticum waarin ik stap bij binnenkomst en waar ik een paar maal per week een deur open en in mijn eigen tijdmachine stap. Zo had Bentham zijn panopticum niet bedoeld – dat ging om een gevangenis, om het uitoefenen van macht over anderen – maar het principe is hetzelfde. Ik sta op één punt, mijn leven, en zie alles om mij heen en meer. Ik heb de macht om door deuren te lopen en nieuwe werelden te ontdekken. Mijn panopticum draait om vrijheid en reizen in de tijd.

Wow, kun je denken als je dit leest. Dat een gewone boekhandel dit doet. Of je kunt denken, ‘die Koopman draaft wel wat door’. Mag allebei. Maakt me niet uit. Wat ik weet is waar mijn fascinatie voor de boekhandel vandaan komt en waarom ik er werkelijk iedere dag opnieuw, even gretig kan rondlopen. Omdat het mijn eigen tijdmachine is waarbij de wereld toegankelijk wordt gemaakt. En het goede nieuws is dat er geen einde aan komt. Er is altijd een nieuwe deur naar een nieuwe bestemming, of gewoon een nieuw inzicht achter een bekende deur.

Een dag niet lezen is een dag niet leven.

Wat toeristen doen als zij in een buitenland zijn: kerken bezoeken. Waar de gemiddelde Nederlander nooit een Nederlandse kerk van binnen ziet, gebeurt wel in het buitenland. Ik doe niet anders als ik in het buitenland ben. Overigens zie ik Nederlandse kerken wel van binnen. Althans, in mijn eigen dorp.

Maar goed, ook in loop altijd een kerk binnen als ik er een zie. In de loop der jaren moeten dat er toch heel veel zijn. Van kapelletjes tot aan de grootste kathedralen. Ooit, lang geleden heb ik eens in een dorpje de kerk bezocht waarin ik een kaarsje aanstak. Bij het kistje met kaarsen stond een kaartje met de tekst: ‘steek een kaarsje op als teken dat je hier bent geweest en dat je aan iemand dacht’. Doe het dan maar eens niet. In ons dorp in de Var steek ik iedere dag een kaarsje op. Je weet maar nooit.

Zoveel kerken en kerkjes. Sommige oninteressant, andere weer onderdeel van het hele netwerk van kerken in Europa die ooit zijn gebouwd door de Tempeliers.

Ik wil het nu over één specifieke kerk hebben. Hoe kwamen we daar?

Het is alweer wat jaren geleden dat wij vertrokken, het was herfst, naar Picardie. Mooi glooiend landschap, niet al teveel te doen en dus vooral tot rust komen. We hadden wat gehuurd in een landhuis in Sainte Preuve, een gehucht. Een landgoed zoals je het je voorstelt: mooie oude muren, oprijlaan met bomen in herfstkleuren en een mooi oud gebouw. Prachtplek. Het werd gerund door heel aardige mensen die goed voor ons zorgden. Lekker eten, een fijn ontbijt en een prachtige suite.

Verder niet veel te doen inderdaad. Dat betekende in de auto en eerst naar Laon. Vanuit de verte zie je Laon liggen: kroontje op een heuvel. Een mooie oude stad maar wel arm. Veel winkels waren dicht en je voelde dat de goede geest er even niet heerste.

We stapten in de auto en reden naar het noordwesten, naar Saint-Quentin. Beetje rondrijden op zoek naar een parkeerplek en toen de stad in. Er was duidelijk meer leven dan in Laon en we lunchten wat. We gingen wandelen, liepen een hoek om en daar stond een kerk. Niet zo mooi en zeker niet imposant. Je ziet dat er enorm aan gerommeld is in de loop der jaren. De drukke weg tussen ons en de kerk in. We staken over en gingen naar binnen.

En dan gebeurt het.

Tegen mijn vrouw zei ik later dat het een kerk was als de tas van een vrouw: van buiten klein maar van binnen eindeloos groot. De kerk van Saint-Quentin is precies zo. Je stapt een kleine entree binnen en dan opent zich de oneindige ruimte die het geloof moet zijn. Dat wordt verder benadrukt door het kale interieur. Alsof de kerk is leeggehaald, zo ziet het eruit. Ik werd stil in de uitgestrekte ruimte waar je weinig afleiding hebt. Je kunt niet anders dan ondergaan wat het is: een verbinding tussen de aarde waarop je staat en de hemel waar je naar reikt. Je voelt je eigen nietigheid. Doordat alle drukte buiten is gesloten is de stilte immens. De verstilling.

Je kijkt omhoog en ziet de pracht van de gebrandschilderde ramen. De kleuren en het licht erdoor als nabootsing van de Stad Gods. Dan kijk je naar beneden en je ziet dat je op een labyrint staat. Als teken van het zoeken van de mens naar de kern van het leven. Geen opsmuk. Geen rijkdom of pracht en praal. Gewoon jij als sterveling in deze kerk die er al eeuwen staat, branden heeft overleefd en in WOI bijna vernietigd is. En je weet dat als jij er niet meer bent, deze kerk er nog steeds zal zijn. Ongenaakbaar.

Ik ken geen andere kerk die dit effect heeft op mij. Zeker: de verhoudingen zijn altijd zo gekozen dat je je prettig voelt. De Gulden Snede, de verhoudingen van de Ark des Verbonds, Fibonacci (): alles is meegenomen in het ontwerp van kerken. Vooral de Tempeliers waren daar heel consequent en consciëntieus in. Dat maakt dat je een soort volmaakte ruimte binnenstapt. Maar zo volmaakt als in Saint-Quentin had ik niet eerder en heb ik daarna niet meegemaakt.

Nog steeds, na al die jaren, is deze kerk voor mij een soort archetype van de kerk. Ik heb er veel gezien met juist wel heel veel pracht en praal. In Frankrijk, Spanje, Rome, Duitsland, Zweden, waar niet eigenlijk. En ik ben erachter gekomen, dat naarmate de mens meer moeite doet om het geloof aan te kleden met van alles en nog wat datzelfde geloof op de proef wordt gesteld. Als je je eigen nietigheid wilt voelen in een gebouw dat al eeuwen bestaat, reis dan af naar Saint-Quentin en onderga het wonder van de damestas. Klein van buiten, van binnen oneindig groot.

Inmiddels is de voorgevel in 2006 gerestaureerd en ziet de kerk er minder rauw van buiten uit. Geciviliseerder, netter, meer als een kerk. Ik denk dat de ervaring binnen niet minder is geworden.

Het lijkt wel een vorig leven, maar het was afgelopen februari dat we in Les Menuires waren. Althans, een klein stukje verderop in Les Bruyères. Bij toeval ontdekt. Een heel klein dorpje dat als een croissant gebouwd is rond een aantal liften naar een oneindig aantal pistes. We waren in andere dorpen geweest maar geen ervan was zo aangenaam als dit dorp. Klein en gezellig. En vanuit het hotel op loopafstand van de liften.

Deze week moest ik opeens daaraan denken. De aanleiding lag in alle ellende die Frankrijk weer te verwerken heeft. Het houdt niet op en het komt van verschillende kanten. Macron is fermer dan ooit om de Franse cultuur te verdedigen tegen iedereen die daar een einde aan wil maken. En terecht. De sfeer is angstig en grimmig en ook vastberaden. Niemand die Frankrijk eronder krijgt.

En opeens dacht ik aan Les Trois Vallées, aan een tijd van onschuld, van rust en van met zijn allen in de rij staan voor de lift. Opeengepakt met tweehonderd anderen die allemaal naar boven willen. Om daarna overigens weer naar beneden te gaan. En dan ’s avonds in een uitverkocht restaurant aan de steak of een van die loodzware lokale specialiteiten. De Savoye is gemaakt van Reblochon.

Wintersport in fantastisch. ’s Morgens wakker worden, de gordijnen opendoen en de besneeuwde bergen zien. De kou en vooral de geur van de kou. De hele dag buiten en de zon voelen. Ongeëvenaard is dat.

En wat me in dat kleine dorpje opvalt is de relaxte sfeer. Niemand heeft haast, alles is ok. Tijdens de lunch zit je op een terras in de zon veel te lang te wachten op je frietje maar ook dat is prima. Je hebt de tijd.

Het is een week waarin ik altijd volkomen gelukkig ben. Ik kom helemaal tot rust, de rest is de ochtend volop aan het skiën en na de lunch opnieuw. Ik niet. Ik wandel en lees. Op het balkon, met de zon op mijn hoofd lees ik boek na boek. Tussendoor wandel ik naar de sauna en iedere dag open ik mijn laptop om toch even te werken. Alles is ok.

De schoonheid wordt vooral veroorzaakt door de stilte die sneeuw ook altijd is. Hier en daar wat geruis, de eerste krakende voetstappen na sneeuwval en die blauwe lucht boven de bergen. Alles klopt en alles valt op zijn plek.

Eigenlijk is die week totaal anders dan de tijd nu en tegelijkertijd is die heel erg hetzelfde.

Waar ik nu beperking en uitzichtloosheid ervaar is dat daar totaal anders. Er is ruimte, er is drukte, er is onbezorgd ’s avonds uit eten gaan bij dat ene toprestaurant waar je de mensen inmiddels kent. De lichtheid van je bestaan komt daar geheel tot uiting. Alles is goed.

Maar het is ook hetzelfde in die zin dat alle dagen op elkaar lijken. Ontbijt, dan een half uur aan de gang om überhaupt naar de piste te kunnen (overigens valt dat me altijd op: skiën is zo enorm veel gedoe met kleding, schoenen, stokken et cetera) en daarna de dag die eruit ziet als de vorige én de volgende dag. Het is dat op donderdagavond er altijd een vuurwerkshow is zodat je weet dat je weer naar huis gaat, anders zou je het niet weten.

Op andere momenten wandel ik lang de hellingen naar Les Menuires. Erg druk met enorm lelijke hotels. En wat ik heel gaaf vind: een soort ondergrondse shopping mall uit de jaren 70. Veel donkerbruin hout, gele en bruine tegels. Ooit was dat helemaal hip, nu niet meer echt. Ik loop daar graag rond. En ook daar weer wat terrassen waar je heerlijk kunt zitten in de zon. Op de terugweg even langs een wat vreemde kapel onder een wat vreemde kerktoren. Als ik mazzel heb zit mijn gezin in een lift die boven mijn hoofd de top op gaat. Veel geschreeuw en heel veel plezier. Iedere dag die wandeling.

Een leven, zeg maar zoals nu. Herhaling. Het grote verschil is dat die herhaling een einde kent die ik ook ken. Op zaterdag is het over, voorbij en rijden we weer 1100 kilometer naar huis. Het is een herhaling met uitzicht. En precies dat ontbreekt in deze Covid-tijd: uitzicht op betere tijden. Geen idee. Slechts hoop.

Zo hoop ik oprecht dat komende jaar de pistes open zijn en dat ik weer in de avond kan aanschuiven voor een heerlijke Croziflette met een heerlijke Mondeuse of Gamay erbij.

Ik heb daar een hard hoofd in.

Wat helpt is dat ik maar heel weinig moeite hoef te doen om te voelen wat ik daar in Les Trois Vallées voel, waardoor ik zo senang ben. En het zou helpen als we hier een mooie winter krijgen met sneeuw en ijs op de ramen.

We gaan het zien.