Rare tijden waarin we leven. Na bijna twee jaar beperkingen ten gevolge van corona, worden die beperkingen nu goeddeels opgeheven. Sommigen klagen over een lock down van twee jaar maar het was natuurlijk geen lock down. Nooit hebben we verplicht binnen gezeten zoals bijvoorbeeld in Spanje wel het geval is geweest.
Anyway: het lijkt erop dat we van alle dingen af zijn.
Ik kijk daar met gemengde gevoelens naar. Enerzijds houdt Europa nog vast aan de QR-code om toegang te krijgen tot van alles en nog wat. Dus als Nederland eenzijdig besluit die code niet meer te onderhouden of te faciliteren, dan wordt Europa ontoegankelijk voor ons allen. Niet alleen voor hen die er willens en wetens voor hebben gekozen zich niet te laten vaccineren of geen QR-code te nemen. Die groep heeft het zelf gekozen maar de rest van Nederland niet. Ik hoop dus dat zolang de wereld nog een toegangsbewijs vraagt, Nederland dat gewoon faciliteert. En als er een nieuwe rotvariant opduikt lopen we weer maanden achter als er nieuwe wetgeving moet komen. Is niet handig.
Anderzijds heb ik mijn twijfel over de toekomst van de QR-code. Ik heb namelijk een diep geworteld wantrouwen jegens overheden. Mijn wantrouwen gaat niet over deze regering of politici. Mijn wantrouwen zal ik niet inleiden met woorden als ‘zakkenvullers’ (dat zijn politici namelijk niet), ‘onbetrouwbare types’ (dat zijn de meeste politici niet) of ‘baantjesjagers’ (dan wordt je namelijk geen politicus). Mijn wantrouwen betreft iets anders.
Overheden disciplineren burgers
Iedere overheid heeft de neiging burgers te disciplineren. Dat is handig want als je mensen disciplineert dan gedragen zij zich zoals jij, als overheid, dat wilt. Eenvormig, nette categorieën, weinig afwijkingen ten opzichte van het gemiddelde en voorspelbaar. Daar kun je beleid op maken. Je zorgt dan voor maatregelen voor de gemiddelde mens en als iedereen nou doet wat jij voor ogen hebt, dan kloppen die maatregelen gemiddeld prima. Afwijkingen zijn lastig voor iedere overheid. Die zijn niet voorspelbaar, daar ben je niet op ingericht, die zijn duur en zij vormen een potentieel politiek risico. Over een afwijking kun je struikelen.
Tot zover de kern van beleid maken en beleid uitvoeren. Gemiddeld zal de burger daar niet veel last van ondervinden.
Overheden hebben de neiging die maatregelen uit te breiden en zich daarbij te baseren op algemeenheden waar je niet tegen kunt zijn. Een voorbeeld: de overheid weet van mij precies waar ik wanneer ben met mijn auto. Dat weet de overheid van iedereen. En waarom? Om een miniem aantal schurken te kunnen vangen. Daar kun je niet tegen zijn toch? Stel, jou wordt iets aangedaan en dankzij de 24uurs surveillance pakt men de dader op. Jij blij, boef van de straat en wie wil dat nou niet? De daders van de moord op Peter R. de Vries zijn op die manier opgepakt. Dat voelt als gerechtvaardigd.
Het doel is echter controle en dat doel breidt zich over de jaren uit. De gebruikte middelen worden ook steeds vaker gekoppeld. Een stad uitrijden, de snelweg op, tanken bij een tankstation, pinnen, je mobiel gebruiken via GSM-masten et cetera. Ieder van ons heeft inmiddels een digitaal profiel.
Zo’n profiel is handig want ook daarmee kun je vanuit statistische analyse proberen individueel gedrag te voorspellen. Je navigatie stuurt je nu ook al. Als ik richting A28 rij waar file staat krijg ik alternatieve routes aangeboden. Ik word dus gestuurd op basis van informatie. Informatie is goud waard.
Bedrijven doen dat ook volop en daarin loopt Google voorop, dus wat zeur ik nou? Ik zeur omdat de overheid geen bedrijf is maar mijn overheid. Dat de overheid namens mij en door mij betaald alles op alles moet zetten mij te vrijwaren van grote shit en te voorzien van een infrastructuur die mij een goed leven mogelijk maakt. De rest doe ik zelf.
En dan nu de QR-code. Waarom vind ik die een potentieel gevaar?
De doelstellingen die overheden hebben zijn van verschillende aard. Het begrotingstekort beperken, het leger opbouwen, meer politie op straat et cetera. Daarnaast heeft de overheid last van burgers. Die kosten bakken met geld en zij verstoren de politieke processen. Of het nu inwoners van Groningen zijn, mensen die failliet zijn geraakt door het opmerkelijk kwaadaardige beleid van de belastingdienst, oud werknemers van Defensie die ziek zijn geraakt: het is altijd lastig en vervelend voor de overheid.
Al die verstoringen kun je voorkomen. Hoe? Door burgers technologisch onder toezicht te stellen. Het plaatje in deze blog is van een panopticum. Dor Jeremy Bentham bedacht als ideale bouw voor een gevangenis. Met minimale middelen maximale controle op de gevangenen. Zo’n panopticum kan de QR-code worden. Een voorbeeld.
Stel je voor dat het menens wordt met de rookvrije generatie. Wat ik hoor van mijn zonen is dat er volop wordt gerookt door tieners. Dat is volgens de regering, en inmiddels volgens iedereen, niet gezond. Door roken krijg je kanker en ga je eerder dood. En nog iets: als je rookt hinder je ook anderen. Roken is kortom een serieus ding om aan te pakken. Wat nou als we voor de aankoop van rookwaar een QR-code verplicht stellen? Het ding is er nou eenmaal toch en iedereen begrijpt dat het voor ieders gezondheid goed is roken aan banden te leggen. Afijn, je koopt met je QR-code zeg heel goede sigaren en dat doe je tweemaal per week. Best veel. Is het dan mogelijk via je QR een bericht te sturen dat je teveel rookt? Ja, dat kan. Kan een ander via zijn QR-app melden dat jij zit te roken op een terras waar hij last van heeft. Dat kan ook. Sterker nog, als je je bluetooth hebt aanstaan sta je in digitaal contact. De melding gaat automatisch.
Het is dus mogelijk dat een QR-app wordt ingezet om roken aan banden te leggen. En wie is daar nu tegen? Het is immers slecht en anderen hebben er ook last van.
Hoe zit het dan met drinken, honden en weinig bewegen?
Mijn stelling is dat als iets technologisch mogelijk is het ook gebruikt zal gaan worden. Ik voorspel hierbij dat onze overheid slimme techniek zal gaan gebruiken om het roken te verminderen. Wellicht niet met precies die QR-app maar wel met iets dat er op lijkt. We zijn er aan gewend geraakt dus is het niet een heel grote stap. Ik heb nog wel wat dingen die ik gereguleerd zie:
Drinken: slecht voor de gezondheid, huiselijke vrede en arbeidsproductiviteit. Honden: opdringerige beesten die veelal al een chip hebben. Veroorzaken enorm veel CO2 vervuiling en poepen overal. Te weinig beweging: toegang tot een stappenteller met een aangeboden coaching als je niet genoeg beweegt of teveel beweegt richting fast food restaurants. Maar natuurlijk ook het aansteken van je houtkachel of je BBQ: het milieu gaat ons allen aan, daar kun je niet tegen zijn, dus waarom geen connected fijnstofmeters die door de overheid worden uitgelezen. Slimme apps en IoT kunnen zo het panopticum van de toekomst vormen. Zullen het panopticum van de toekomst worden.
Dat panopticum is er al en zal worden uitgebreid.
Ik zie dat als een schrikbeeld. Mij zonen kijken daar heel anders naar. Hartstikke handig toch al die mogelijkheden. En wat maakt het nu uit wat wie over jou weet. Zij zijn eraan gewend dat privacy de ‘new currency’ is. Ik ben dat niet.
De technologische middelen die er zijn en komen zullen door de overheid, en zeker onze overheid, worden gebruikt om ons te disciplineren. Ik koester daarover geen enkele illusie. Diezelfde overheid zal ook steeds verder achter de voordeur komen. Dat gebeurt nu al bij mensen met een bijstandsuitkering bijvoorbeeld. Maar ach, daar heeft de rest geen last van en het is ook logisch. Als je geld krijgt van de staat mag die zich ook met jouw AH-tasje bemoeien. Had je maar beter je best moeten doen. Het zijn anderen hè.
Maar iedereen doet zijn best om een beetje lekker te leven. Zodra echter een overheid invult hoe dat lekkere leven eruit ziet gaat het mis. En zodra een overheid dat kan gaan monitoren en bijsturen gaat het heel erg mis. Ik ben er geheel niet gerust op dat de fatsoensrakkers, die het ideale leven zien als een steriel leven waarbij het streven gezond sterven is, niet zullen ingrijpen. En we hebben een jaar kunnen oefenen met onze QR-code.
Kortom
Kortom: de QR-code om tijdens corona de boel te reguleren sta ik geheel achter. Heb ik steeds gedaan, doe ik nog steeds. Dat je hem niet te snel afschaft ook. Er kan immers zomaar een nieuwe heel nare variant komen. Geen moeite mee. Ik heb in het buitenland gemerkt en gevoeld hoe rustgevend het is als iedereen zich aan de maatregelen houdt. Prima.
Mijn twijfel zit erin dat ik denk dat onze overheid er geen einde aan gaat breien maar (nu al) op zoek is naar nieuwe toepassingen. En dan komen we in een wereld die ver weg lijkt maar heel dichtbij kan zijn.
Dick Koopman 