Tag Archief: God

Een ontroerende brand

18 donderdag apr 2019

Posted by in leven

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , ,

Afgelopen week zag ik al heel vroeg op Twitter de brand in de Notre-Dame voorbijkomen. Ik schrok me dood. De uren daarna heb ik het niet meer gevolgd omdat ik bang was voor de afloop: de totale vernietiging van deze kerk. Pas ’s avonds laat durfde ik weer te kijken en was ik klein beetje gerustgesteld.

Ik was ten diepste geroerd door de brand.

Kerken zijn gekke dingen. Van binnen zijn zij altijd groter dan van buiten. Het meest extreme voorbeeld daarvan heb ik ooit meegemaakt in de basiliek van Saint Quentin. Dat is een redelijk onopvallende en niet heel erg mooie kerk in een drukke straat. Vooral de entree ziet er armetierig uit. Maar dan, als je binnenloopt opent zich een ruimte voor je die immens is. Hier ervaar je de werking van goede en juiste verhoudingen. De Gulden Snede in de praktijk, de perfecte verhoudingen, het universum teruggebracht tot een gebouw.

Zelfs de kleinste kerk doet dat met de mens: de verbinding maken tussen jou en iets anders. Voor de een met God, voor de ander met de geschiedenis en voor weer een ander met iemand voor wie je een kaarsje brandt.
Als je je openstelt voor het wonder dan komt het binnen. Het onzegbare.

Ooit, in 1994, liep ik de Sint Willibrord Basiliek in Echternach binnen. Het was een koude heldere winterdag. Er waren geen toeristen, het was stil. Toen ik uit de crypte omhoog liep zag ik de zon die door de gebrandschilderde ramen viel op de muur. In alle kleuren die er zijn. De ruimte was leeg en enorm. Op het moment dat ik dacht “en nu Bach”, begon de organist te spelen. Pa da dam, pa da da dam dam…. God werd plausibel.

Als ik naar de kerk in mijn woonplaats ga en de deuren sluiten zich achter me dan daalt er rust over mij. Ik voel de stilte over mij heen komen en langzaam kom ik in een totaal relaxte toestand. Dat heb ik op geen andere plek.

Los van dit soort ervaringen en betekenisgevingen, verbindt een kerk ons ook met het verleden. Gebouwd ter meerdere ere en glorie van God is het een hoog complex gebouw waar heel veel mensen jaren aan hebben gewerkt. In tijden die niet gemechaniseerd waren, waarin handwerk uiteindelijk leidde tot dit gebouw. Ook dat voel je als je binnenloopt. Het is ook gewoon knap gemaakt.

Dan is er nog de symboliek van de kerk die ons met andere tijden en andere verhalen verbindt. Van het labyrinth op de vloer in Chartres tot aan de heilige Sint Expeditus in Lille, iedere vierkante meter betekent iets. Niets is zomaar gedaan, over ieder detail is nagedacht. Ieder detail vertelt ons een verhaal als we het verhaal willen ontdekken.

Een kerk is op zich een rijke wereld waarin een veelvuldige gelaagdheid zit. Je kunt er oppervlakkig doorheen gaan óf je kunt je erin verliezen. Van laag tot laag. Het maakt niet uit. Het is altijd goed.

Een kerk is een vergevingsgezind gebouw. Je wordt er klein in én heel belangrijk. Je bent alleen én onderdeel van een veel groter verhaal.

Iedere kerk verbindt de mens op de aarde met de hemel. Die verbinding stond deze week in brand.

Dat was de bron van mijn ontroering.

Kloosterleven

17 maandag okt 2016

Posted by in leven

≈ 3 reacties

Tags

, , , , , ,

img_7812

Zo’n 10 kilometer van Carcès ligt Le Thoronet. Een dorpje in het hart van de Var waar echt helemaal niets te doen is. Als je denkt, kom we gaan een wijntje drinken, dan rij je in een bocht omhoog het dorp in en in een bocht omlaag het dorp weer uit. Niets. Geen terras is open.

Maar even buiten het dorp ligt een van de mooiste abdijen die ik ken. L’Abbaye du Thoronet.

Lang geleden inmiddels stond ik in Vezelay bij het standbeeld van Bernardus van Clairvaux. Daar had hij opgeroepen tot de Tweede Kruistocht om het Heilige Land te bevrijden van de Moren. Het gevolg was een bloedige strijd. Die Bernardus was geen vrolijk type. Integendeel. En na de mislukking van die Tweede Kruistocht werd het er niet beter op.

In de Bourgogne was de grootste abdij die van Cluny, een Benedictijner abdij. Benedictus had in de vijfde eeuw zijn Regel geschreven: voorschriften voor het leven in een klooster. Gebaseerd op deze regel was Cluny gesticht en gebouwd. Bernardus vond, en velen met hem, echter dat Cluny veel te werelds was geworden, teveel pracht en praal. En daar hield hij niet van. In Citeaux , in de Bourgogne, bestond al een klooster dat zich afzette tegen Cluny. Dat klooster had een aantal zusterkloosters en van een daarvan, in Clairvaux, werd Bernardus abt. Met zijn heilige vuur heeft hij er voor gezorgd dat hij het gezicht werd van de orde der Cisterciënzers én dat er uiteindelijk meer dan driehonderd Cisterciënzer kloosters kwamen. Bernardus dacht groot, groots een meeslepend.

Maar Bernardus wilde meer dan dat. Ook moest de eenvoud en de onderwerping aan God tot uiting komen in de manier waarop gebouwd en ingericht werd. Streng en sober, simpele materialen, alles volgens de Gulden Snede (Fibonacci!) gebouwd. Perfecte verhoudingen en een inrichting die tot introspectie en stilte moest leiden. Niets mocht afleiden van de eigenlijke opgave waarvoor de monnik stond: leven in en ten dienste van God. Hij nam het Ora et Labora letterlijk: monniken en monialen moesten bidden en werken. Zicht richten tot God met de voeten in de modder. En bouwen aan nieuwe kloosters.

Dat is nu zo’n negenhonderd jaar geleden. En na al die tijd, en na alle verwoestingen staat de abdij van Le Thoronet uit steen gehouwen midden in de Provence, tussen de wijngaarden van Sainte Croix. Als je het terrein oploopt, na het onontkoombare winkeltje, voel je direct de harmonie en de stilte. Ondanks de aanwezigheid van wat (of wat te veel) toeristen is het stil. Mensen voelen dat je hier niet moet schreeuwen, dat je de rust moet overnemen. Binnen in de gebouwen zie je wat bouwen volgens de Gulden Snede doet. Iedere kerk heeft hetzelfde: van binnen is hij veel groter dan van buiten (wat de kerk gemeen heeft met de gemiddelde tas van een vrouw). Dat komt door het uitgekiende gebruik van geometrische vormen en uitgangspunten.

Iedere ruimte, iedere gang straalt dezelfde sfeer en verstilling uit. Als je je ervoor openstelt dan voel je wat het geweest moet zijn om hier te wonen en te leven met andere monniken. Buiten werken in de tuin, of binnen in de keuken of bibliotheek. Met elkaar de stilte voelen en maken die nodig is. Nog steeds is het hier een plek waar het bestaan van God plausibel wordt, op een niet opdringerige manier. Schetsend, wenkend.

Bernardus en de Cisterciënzers hebben veel moois in de wereld gesticht en achtergelaten. Als we al praten over een westerse cultuur dan is een van de bronnen hier te vinden. En het mooie is dat als je er eenmaal bent, de wereld waar zoveel wereldse ellende heerst heel ver weg is. Wat overblijft is de stilte in jezelf en de drang naar schoonheid. Hoe mooi kan het zijn of worden?

Een plek waar de wereld buiten volstrekte buitenwereld is.

Bernardus van Clairvaux en Nederland

17 zondag apr 2016

Posted by in filosofie

≈ Een reactie plaatsen

Tags

, , , , , , ,

(Een handleiding tot liefhebben)

Bernardus van Clairvaux leefde in de twaalfde eeuw n.C. Voor wie iets van hem wil opsnuiven zijn er voldoende plaatsen in Frankrijk waar dat kan. Zijn standbeeld in Vézelay, waar hij opriep tot de Tweede Kruistocht. De abdij in Citeaux waar je nu kunt overnachten in een geweldig hotel. De restanten van de abdij van Cluny, een dorp waar verder dan ook echt helemaal niets is.

Maar je kunt natuurlijk ook zijn werk nog steeds lezen. En dat is wat ik zo af en toe doe. Een mooi mystiek boekje met de titel “Een God om lief te hebben” (Uitgeverij Kok, Kampen, 1997) bijvoorbeeld.

Ik heb dit boekje gekocht in februari 1998 en heb het toen direct gelezen. Wat me opviel was de enorme toegankelijkheid van de tekst. Niks middeleeuws gedoe maar hedendaagse vraagstukken. Tenminste als je er doorheen leest. Ik zal er hier doorheen lezen. Niet omdat het om een actueel thema gaat maar wel omdat het onderwerp ons kan helpen in actuele discussies. En zoals bij al het moois op deze wereld, gaat het om de liefde.

Bernardus schrijft over de liefde voor God. En ergens in zijn tekst legt hij uit dat er verschillende graden van liefde voor God zijn. Het zijn er vier en iedere volgende is een overtreffende trap.

De eerste graad herkennen we meteen: de mens heeft zichzelf lief om zichzelf. Hier draait het om mensen die we allemaal herkennen. ’s Morgens na het ontwaken staan zij voor de spiegel en denken “ik heb het erg getroffen met mezelf”. Deze mensen kom je overal tegen, vaak ook op het werk. Narcistische mensen die zichzelf erg goed vinden. Volgens Bernardus is dit de meest rudimentaire, de simpelste vorm van liefde.

De tweede graad noemt Bernardus: de mens heeft God lief om zichzelf. Mijn uitleg, dus ook voor atheïsten en agnosten: je houdt van een ander om jezelf. Deze mensen kennen we ook, sterker nog, dit is wat iedereen wel eens doet. Denk aan de jongen die het mooiste meisje van de klas versiert zodat er tegen hem wordt opgekeken. En denk aan de materiële wereld waarin iemand de duurste auto koopt omdat hij dan meer voor vol wordt aangezien. Dit zijn mensen die de wereld om zich heen verzamelen om zelf beter te lijken. De ander is een instrument. Voldoet die niet meer, dan weg ermee.

De derde graad van liefde noemt hij: de mens heeft God lief om God. Dit is verliefdheid. Ook die herkennen we. Je verliest je totaal in de ander, alles wat die ander doet is goed, zelfs als het niet goed is. En niet alleen pubers hebben dit. Volwassenen die achter bijvoorbeeld een politiek leider aanlopen en alles goedpraten wat die doet. Ook dat hoort hiertoe. Je geeft je hersenen af bij de voordeur, inclusief kritisch vermogen en je gaat los in aanbidding. Bijvoorbeeld iemand krijgt een nieuwe liefde en wordt opeens veganist omdat die ander dat is. Zomaar, out of the blue. Maar omdat je jezelf verliest kom je nooit verder. Jouw lot is afhankelijk van die ander. De Beauvoir zou zo iemand een “relatief mens” noemen. Een mens die bestaat dankzij en door de ander.

Maar goed, er was nog een vierde graad. En die is zo mooi dat ik die niet voor mezelf wil houden. Bernardus noemt deze: de mens heeft zichzelf lief om God. Wat staat hier? Hier staat dat je jezelf meer liefhebt door en om de ander. In gewone taal: je verliest je niet in je partner maar zonder je partner ben je minder mens, minder jezelf. Juist de ander zorgt ervoor dat je nog meer jezelf kunt en mag en kan zijn. Dit is de mooiste graad. Hoger gaat Bernardus niet. Je wordt dus niet opeens ook veganist, zoals in het vorige voorbeeld, maar je denkt na over je eigen gewoonten. Je reflecteert op je eigen gedrag en overtuigingen. Door alles wat de ander is ga je opeens alles van jezelf anders en beter waarderen en zien.

Waarom is dit zo actueel?

Momenteel worden anderen, of ze nou een andere kleur hebben, een andere taal, een andere afkomst, massaal gezien als bedreiging voor de eigenheid van bijvoorbeeld Nederland. Een soort negatieve tweede graad. Ik kan anderen niet gebruiken voor mijn eigen voordeel, dus moet ze oprotten. Dat is eigenlijk naast egoïstisch ook enorm kinderlijk. Mijn idee is dat we na moeten denken over onze eigenheid doordat die anderen anders zijn. Opeens is er contrast. Onszelf leren waarderen door die ander en dán komen tot een conclusie. Pas dan. Na reflectie.

Gewoon, omdat nadenken zo lekker is.