Er was eens een land waar revolutionairen de macht grepen. Het jaar was 1917 en het land was Rusland. Lenin deed een machtsgreep en nam de macht over van Kerenski. Dat ging met geweld, bloedvergieten en alles wat bij een revolutie hoort. Nare tijden. Die revolutie was een vervolg op tijden van onrust, politieke instabiliteit en een zittende elite die er niets van bakte. Lenin had een aantal getrouwen waaronder Trotski.

Na de dood van Lenin in 1924 nam Stalin het roer over. Stalin was nog veel meer niets-ontziend dan Lenin en er volgden decennia van terreur en wegvagen van hele bevolkingsgroepen. Trotski zag dat met lede ogen aan en wilde een andere koers maar verloor de strijd. Trotski werd eerst verbannen naar Siberië (1928), ging vervolgens naar Mexico waar hij in 1940 uiteindelijk, in opdracht van Stalin, werd vermoord.

Omdat Stalin Trotski in de ban had gedaan moest die laatste niet alleen fysiek verdwijnen maar hij moest ook gewist worden uit alle teksten, foto’s et cetera. Een resultaat daarvan staat hieronder.

De foto is genomen in 1920. Lenin houdt een toespraak en Trotski staat links van hem naast het spreekgestoelte. Op de rechterfoto is Trotski weggeretoucheerd. Deze foto is bekend geworden als ‘de foto waar Trotski niet meer op staat’.

Het zuiveren van het verleden, in dit geval in de Sovjet Unie, is een uiting van totalitair denken. Altijd en overal. In landen waar gewerkt wordt aan een nieuwe versie van het verleden, van Noord Korea tot Cuba, worden onwelgevallige zaken weggepoetst. Zij worden vervangen door het officiële verhaal dat past bij de huidige machthebbers.

In Nederland zijn er ook totalitaire geesten die willen dat alle herinneringen aan het koloniale verleden gewist moeten worden. De Coentunnel moet worden omgedoopt, de film over De Ruyter moet worden geboycot en zelfs een nietsvermoedende buste van Admiraal Helfrich in Utrecht is ooit beklad. Wat deze mensen willen, verschilt in niets van wat Stalin deed met Trotski. Wegretoucheren wat je niet bevalt om zo de geschiedenis te herschrijven. Wat nooit zal lukken, tenzij je een gesloten samenleving creëert zoals in Noord Korea.

Het is dom en totalitair en men moet strijden tegen iedere vorm van totalitair denken en handelen.

Ik ben fel tegen het met terugwerkende kracht veranderen van de geschiedenis omdat het vandaag niet meer goed voelt. Dat hoeft ook niet. Het is geschiedenis. Als het slecht voelt dan moeten we vandaag ermee omgaan, vandaag erover praten. En wellicht vandaag die geschiedenis van verschillende kanten belichten. Dus ook vertellen over de uitwassen van het koloniale verleden. En dat gebeurt ook volop. In de afgelopen jaren heb ik veel gelezen over oorlogsmisdaden van Nederlandse troepen tegen de lokale bevolking in Nederlands-Indië. Over de slavenhandel waarin Nederland ook een rol heeft gespeeld. Niet iets om trots op te zijn maar ook niet iets om uit te wissen. Een land dat de eigen demonen wegneemt is een psychiatrische patiënt aan het worden.

Iedere vorm van totalitair denken moet je herkennen en verwerpen. De werkelijkheid is niet óf het een óf het ander, de werkelijkheid is grijs en genuanceerd. Ongrijpbaar en voor interpretatie vatbaar. Geschiedenis willen herschrijven is het begin van het einde. Het einde van iedere intelligente oprechte discussie over verleden en heden. Een open samenleving eert de eigen geschiedenis, ook als die niet zo mooi is.

Door die geschiedenis zijn we aangekomen waar we zijn.