“Mijn twijfels vormen een systeem” heeft een van de grootste filosofen ooit, Wittgenstein, geschreven. En gelijk had hij. Twijfel aan alles en vooral aan jezelf is de noodzakelijke voorwaarde voor vooruitgang en groei. Hij die niet twijfelt staat stil en verandert in steen. Daarnaast is systematische twijfel een groot goed.

Wat is twijfel?

Het begint met het vermogen vragen te stellen bij alles. Waarom is iets zo, is iets wel zo, waarom vind ik dit of dat, is het wel goed dat iets gebeurt, et cetera. Er is maar één ding waaraan je niet kunt twijfelen, en dat is dat jijzelf in staat bent te twijfelen. Dat moet vaststaan. Al het overige mag worden bevraagd. Twijfel is moeite hebben te kiezen tussen het een en het ander. Niet direct ervan overtuigd zijn dat het een of het ander het best is, maar tot die conclusie komen door onderzoek.

Om dat te kunnen moet je het vermogen bezitten over jezelf en over alles wat gebeurt van een afstandje na te denken. Denken of jouw oordeel het enig goede oordeel is. Of er niet redenen zijn om een ander oordeel te hebben. Dat van alle kanten bekijken gaat beter naarmate je meer weet, meer kennis hebt. Door te praten met andere twijfelaars. Door te lezen. Door te surfen. Wat ook nodig is, is vertraging. Vertraging in het hebben van een oordeel, van een reactie. Als je die vertraging niet hebt, heeft twijfel geen enkele kans van slagen. Je moet dus de behoefte weerstaan snel te reageren.

In deze tijd zijn er velen die niet twijfelen. Stuk voor stuk nare mensen waar niet mee valt te leven noch te praten. Niets houdt hen van hun overtuigingen af en in alles wat gebeurt zien zij een bevestiging van het eigen gelijk. Erger nog, als er een aanslag is zoals in Berlijn  of Istanboel zijn zij de eersten die hun eigen, vaak politiek gemotiveerde, standpunt de wereld in tweeten zonder stil te staan bij het leed. Nogmaals, het zijn nare mensen.

Er is veel meer twijfel nodig. Veel meer vertraging.

Mijn voorstel is om het vak ‘twijfelen’ op school te gaan onderwijzen. Twijfel heeft ons uit de Middeleeuwen gebracht, twijfel heeft ons wetenschap gebracht, twijfel heeft ons groei gebracht.

 

Twijfel vraagt doorzettingsvermogen. Het is niet voldoende een beetje te twijfelen, als in weifelen. Het is niet afzien van handelen. Integendeel het is heel actief en vermoeiend. Het is vooral vermoeiend omdat je continu beseft dat wat je weet ook anders kan zijn. Niet door een soort cultureel relativisme overigens. Dat leidt nergens toe. Dat leidt hoogstens tot het nihilistisch idee dat er geen waarheid bestaat en dat in principe iedereen gelijk heeft, dat ieder standpunt ok is. En dat is niet zo.

Het is dus geen nihilisme, geen verwerping van welke waarheid dan ook. Het is het actief zoeken naar een betere mening, een betere theorie, een beter standpunt. En dat begint met het onderwerpen van alles aan onderzoek.

Als we kijken naar het politieke klimaat op dit moment, dan is de wereld bevolkt door mensen die alles zeker weten. Voor hen is niet het schieten uit de heup of het hebben van in beton gegoten meningen verdacht. Wat voor hen verdacht is, is de nuance, het benoemen van de veelzijdigheid van de wereld, van standpunten. Ieder die genuanceerd of twijfelend is, wordt weggezet als een Gutmensch, een wegkijker, als een slecht mens. Het tegendeel is echter waar. Twijfel is geen uitstel die tot afstel leidt. Twijfel is uitstel die tot een beter besluit leidt.

Social media nodigen ons uit snel te reageren. Niet na te denken. Niet te reflecteren op onze eigen mening. Het moet nu en het moet snel. Vooral Twitter is een kooi vol papegaaien die een beperkt repertoire hebben en inmiddels elkaar overschreeuwen.

Naast beginnen bij de jeugd met lessen in twijfel, zou het ook goed zijn als politici de ballen hebben zich in te houden. Niet direct te reageren. Twijfel uit te spreken over zaken, de nuance te benoemen. Te zeggen ‘dat weet ik nu niet. Ik kom daar later op terug.’

En als we dan toch massaal nieuwe partijen oprichten, waarom niet de PvdT?

De Partij van de Twijfel.