Bijna honderd jaar geleden verscheen een boek waarvan de titel niet echt het beste voorspelde: “De ondergang van het Avondland”.

De schrijver, Oswald Spengler, conservatief, een kop uit graniet, voorzag het einde van onze beschaving. Niet door het inslaan van een meteoriet, niet door een Tweede Wereldoorlog maar door het verdwijnen van onze beschaving (voor geïnteresseerden: http://nl.wikipedia.org/wiki/Der_Untergang_des_Abendlandes). Spengler geloofde niet in vooruitgang maar in een levenscyclus van beschavingen: geboorte, volwassenheid en aftakeling. Zijn boek werd een groot succes.

Honderd jaar geleden waren er in Duitsland redenen voor dat succes. De Eerste Wereldoorlog was smadelijk verloren, herstelbetalingen ruïneerden de economie, de democratie was een onoverzichtelijk rommeltje, de werkloosheid was hoog.

We zijn honderd jaar verder en nu is er dus Pegida. Patriottische Europeanen tegen de Islamisering van het Avondland. Door relatief kleine groepen mensen wordt gedemonstreerd in -vooral het voormalige Oost- Duitsland.

Ik volg het met grote aandacht. Allereerst omdat de term Avondland wordt gebruikt. Dat alleen al wijst op een verlangen naar een verleden dat er nooit was. Een Avondland waarin recht recht was en krom krom. Overzichtelijk met een cultuur die eenheid en eenduidigheid uitstraalde. Duidelijkheid verschafte. Goethe, Schiller, Heino en natuurlijk de Mark. Een wereld kortom die er nooit is geweest maar die vastzit in de beleving van mensen.

De wereld nu is een geheel andere. De samenleving is open, de grenzen zijn open. Wat er ook gebeurt in de wereld, binnen tien minuten zijn we op de hoogte via social media. Oude ankers zoals religie of politieke stromingen zijn diffuser geworden in de loop der decennia. Nieuwe culturen zijn binnengekomen. De vraag of we een multicultureel Europa willen zijn is een onzinvraag: Europa is multicultureel, altijd al geweest. Pegida demonstreert tegen een zelfgecreëerd beeld, een frame dat wel heel sterk is.

Het Avondland zal opnieuw niet ten ondergaan. De Westeuropese cultuur zal veranderen al was het alleen maar omdat verandering een constante is.

Maar er is wel iets anders wat aandacht verdient. Naar mijn mening zijn Pegida en alle andere protestbewegingen zeer serieus te nemen. Het is een protest tegen de technocratisering van onze cultuur en samenleving. Waarbij alles in geld en waarde wordt uitgedrukt. Zelfs zittenblijven op school kost geld, zo blijkt uit onderzoek.

Het is een protest tegen het ontbreken van een antwoord op gebeurtenissen in de wereld. Geen technocratisch antwoord maar een verhaal over Europa. Niet over de Europese Unie maar over Europa. Wat zijn de gemeenschappelijke bronnen? Wat de gemeenschappelijke waarden? Wat zijn uitgangspunten die we hebben en die leidend zijn in onze beschaving. Van Zweden tot Griekenland. Een raamwerk waarmee de actualiteit kan worden geduid en begrepen.

Iets daarvan, van zo’n verhaal, werd zichtbaar tijdens de ‘je suis Charlie’ demonstraties. Vrijheid van meningsuiting is dus gemeenschappelijk. Vrijheid van demonstratie dus ook.

Als een politicus, een leider, opstaat met een inhoudelijk verhaal dan zullen mensen geboeid worden. Een verhaal over een humanistische beschaving waarin ieder individu telt. Waarin je vrij bent te denken en te zeggen wat je wilt. Waarin een democratische politiek normaal is. Waarin respect de boventoon voert. Respect voor andersdenkenden en dus ook hun respect voor jou. Waarin verschil van mening normaal is. En waarin de rechter uiteindelijk uit mag maken of iemand over de scheef is gegaan of niet. Een verhaal waarin niets wordt uitgedrukt in geldelijke waarde maar alles in waarde voor de mens.

De binding tussen mensen zit in de gemeenschappelijke droom. In de gemeenschappelijke toekomst. Het verbinden van mensen loopt tenslotte nooit via een economische grafiek.